- Fiklon – centrum diagnozy i terapii małego dziecka
- → Wiedza
- →Diagnoza inteligencji dzieci – kto ją przeprowadza i jak przebiega test IQ?
Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Diagnoza inteligencji dzieci – kto ją przeprowadza i jak przebiega test IQ?Ludzie różnią się na wielu płaszczyznach - jedną z nich jest poziom inteligencji. Z różnych względów ta charakterystyka jest traktowana przez rodziców jako bardzo istotna, chociaż badania pokazują, że nie jest jedyną determinantą rozwoju dziecka. Badania inteligencji wykonywane są najczęściej u dzieci mających trudności rozwojowe lub mierzących się z problemami w nauce. Celem badania jest ustalenie taktyki (oddziaływania terapeutyczne, dostosowywanie programu szkolnego) wspomagającej dziecko w optymalnym wykorzystaniu potencjału rozwojowego, przy unikaniu jego etykietowania. Jak jest mierzona inteligencja, kiedy się ją bada i jak przygotować dziecko do badania inteligencji?
AKTUALIZACJA: 30 listopada, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Joanna Dulak
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Co to jest inteligencja?
Wartość odnośnika: Co-to-jest-inteligencja--
Co to jest inteligencja?
Na inteligencję składają się różne umiejętności poznawcze, których podstawą jest: postrzeganie obiektów i wykrywanie relacji pomiędzy nimi, analiza, rozumienie, uczenie się, korzystanie z uprzednich doświadczeń i skuteczna kontrola nad własnymi procesami poznawczymi (myślenie, reagowanie, rozwiązywanie problemów).
Celem tych procesów jest adaptacja do zmian otoczenia na podstawie posiadanej wiedzy i umiejętności, również takich jak komunikacja, planowanie, rozwiązywanie problemów czy podejmowanie decyzji (Nęcka, 2005).
Wynik badania testem inteligencji (takim jak na przykład Stanford Binet 5 lub Leiter 3) określa się mianem ilorazu inteligencji, na który składa się suma wyników uzyskanych w konkretnych podtestach takich jak: zadania werbalne, wzrokowo-przestrzenne, badanie szybkości przetwarzania informacji, pamięci roboczej, rozumowania słownego, płynnego i ilościowego, wiedzy skrystalizowanej i inne.
Powyższe umiejętności zaliczane są do tzw. czynnika g inteligencji, czyli inteligencji ogólnej lub płynnej. W niższej “warstwie” inteligencji według teorii CHC (Cattell-Horn-Carroll) wyróżniamy również czynnik s, czyli zdolności specyficzne, (wiedza skrystalizowana), a także: rozumowanie płynne i ilościowe, tempo przetwarzania, przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne i słuchowe. W skrócie: znajduje się tu zdobywana przez nas wiedza, doświadczenie, umiejętności, które możemy odpowiednio wykorzystać przy użyciu naszej inteligencji płynnej. To właśnie tę warstwę inteligencji badają podtesty skal inteligencji.
W najniższej warstwie inteligencji psychologowie poznawczy wyróżniają ponad 70 wąskich zdolności, takich jak uwaga, percepcja wzrokowa, umiejętności czytania i pisania, wiedza matematyczna, korzystanie z pamięci długotrwałej i inne.
Iloraz inteligencji
Iloraz inteligencji to sposób przedstawienia wyniku badania inteligencji w odniesieniu do całej populacji. Zawsze odnoszony jest on do norm wiekowych. W populacji iloraz inteligencji rozkłada się w postaci tzw. rozkładu normalnego (krzywej dzwonowej), a wynik testu odnosi się właśnie do lokalizacji osiągniętego przez daną osobę rezultatu w odniesieniu do całej populacji.
Średnim osiąganym wynikiem, który znajduje się w połowie skali, jest IQ = 100. Im wynik bardziej oddalony od tej wartość, tym rzadziej występuje w populacji.
IQ pomiędzy 70 a 130 uznawane jest za znajdujące się w zakresie normy, natomiast przeciętne IQ wynosi mniej więcej od 85-90 do 110-115.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Czemu może służyć badanie inteligencji?
Wartość odnośnika: Czemu-mo-e-s-u-y-badanie-inteligencji--1
Czemu może służyć badanie inteligencji?
U dzieci badanie inteligencji często jest zalecane w przypadku problemów z nauką w przedszkolu lub w szkole, trudności z przyswajaniem nowej wiedzy i umiejętności, trudności komunikacyjnych a także w przypadku niższego od oczekiwanego w danym wieku poziomu rozwoju społecznego i emocjonalnego.
Inne sytuacje, w których pomocna może być diagnoza inteligencji, to:
- podejrzenie niepełnosprawności intelektualnej;
- niepełnosprawność ruchowa w znacznym stopniu ograniczająca samodzelność np. mózgowe porażenie dziecięce;
- podejrzenie ADHD lub zaburzeń ze spektrum autyzmu;
- specyficzne zaburzenia językowe (trudności z rozwojem mowy: zaburzenia ekspresji i rozumienia mowy, zaburzenia percepcji słuchowej);
- specyficzne trudności szkolne (problemy z nauką czytania czyli dysleksja, poprawnego pisania, liczenia i rozumowania matematycznego);
- obserwowane ponadprzeciętne zdolności dziecka w wybranych obszarach.
Rodzice mogą także sami zlecić wykonanie badania inteligencji swojego dziecka, po to, by ocenić jego mocne i słabe strony w celu dobrania optymalnych dla jego rozwoju aktywności.
Należy jednak pamiętać o tym, że badanie takie zawsze musi wykonać wykwalifikowany diagnosta – psycholog z odpowiednimi uprawnieniami. Badanie nie powinno być powtarzane częściej niż raz do roku.
Umów się na badanie inteligencji
Test poziomu inteligencji może pomóc w określeniu mocnych stron dziecka i wykryciu obszarów wymagających wsparcia.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Czym jest test IQ i o czym mówi?
Wartość odnośnika: Czym-jest-test-IQ-i-o-czym-m-wi--2
Czym jest test inteligencji i o czym mówi?
Test inteligencji to narzędzie psychometryczne będące zbiorem wystandaryzowanych zadań służących do oceny zdolności jednostki do celowego działania skorelowanego z rozwiązywaniem problemów. Test standaryzowany to test, który jest ujednolicony w taki sposób, by dawać wiarygodne wyniki w przypadku przeprowadzenia go przez różnych badanych lub w różnych warunkach.
Badanie inteligencji mówi nie tylko o poziomie IQ, czyli inteligencji ogólnej będącej miarą poziomu funkcjonowania poznawczego człowieka, ale również umożliwia ocenę obszarów deficytowych ponadprzeciętnych uzdolnień dziecka oraz zdolności językowych.
Aspekty werbalne i niewerbalne
Niektóre skale pomiaru inteligencji mierzą inteligencję ogólną w kilku wymiarach, a w każdym z nich wyróżniają aspekt werbalny i niewerbalny.
Zadania werbalne wymagają kompetencji językowych zarówno w zakresie rozumienia mowy jak i nadawania komunikatów.
Testy niewerbalne opierają się na zadaniach wykonawczych przy użyciu dodatkowych przyborów (np. klocków). Zadania werbalne często badają wiedzę “szkolną”, słownikową, umiejętności wyjaśniania relacji między obiektami (np. podobieństwa, rozumowanie) i wydobywania informacji z pamięci krótkotrwałej.
Zadania niewerbalne opierają się na myśleniu przestrzennym, analizie i syntezie wzrokowej oraz słuchowej, przetwarzaniu informacji wizualnych.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Na czym polega badanie inteligencji?
Wartość odnośnika: Na-czym-polega-badanie-inteligencji--3
Na czym polega badanie inteligencji? Kto dokonuje diagnozy inteligencji?
Testy inteligencji przeprowadzane są najczęściej w ramach poradni psychologiczno-pedagogicznej lub poradni zdrowia psychicznego. Każda placówka może używać własnego, sprawdzonego zestawu testów, w których używaniu wykwalifikowani są zatrudnieni w niej diagności – psycholodzy.
Przy wyborze narzędzia badawczego brane są pod uwagę również indywidualne ograniczenia dziecka (motoryczne, percepcyjne czy komunikacyjne).
Jak przebiega diagnoza inteligencji i funkcjonowania poznawczego? Test inteligencji nie jest wiarygodny, gdy nie poprzedza go właściwe przygotowanie i rozmowa z dzieckiem oraz jego rodzicami.
Początkowym etapem diagnozy jest więc zapoznanie się przez psychologa z dotychczasową historią rozwoju i dokumentacją dziecka oraz wywiad. W jego trakcie diagnosta poznaje dziecko, zarówno poprzez wyniki badań i testów, opinie od innych specjalistów, przez rozmowę z rodzicami, jak i poprzez bezpośredni kontakt z badanym. Ustalany jest także cel badania i przydatność diagnozy. Kluczowe jest zidentyfikowanie problemów dziecka, jakie przejawia ono w codziennym funkcjonowaniu.
Jak wygląda test na inteligencję? W przypadku dzieci, zwłaszcza młodszych, testy mają charakter zabawy. Kluczowe jest utrzymanie uwagi dziecka na wysokim poziomie, dlatego zadania do wykonania są różnorodne i wykorzystują ciekawe dla dziecka rekwizyty.
W niektórych przypadkach wykonanie testu może być utrudnione lub nawet niemożliwe, lub też wyniki są niemiarodajne. Dzieje się to przede wszystkim u dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi, a także przejawiających zaburzenia emocjonalne lub lękowe, będących wycofanymi i niechętnymi do współpracy (np. w przypadku dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu), a także w przypadku niesprzyjających warunków badania.
Wielu rodziców zastanawia się, jak przygotować dziecko na badania inteligencji.
Badanie testem inteligencji nie wymaga specjalnego przygotowania. Ważne jest to, by dziecko było wypoczęte, najedzone, spokojne. Należy unikać więc sytuacji, które mogłyby zadziałać obciążająco na umysł czy emocje dziecka. Warto porozmawiać z dzieckiem o tym, co go czeka (rozmowa z diagnostą, zadania do wykonania).
Ważne jest, by dziecko nie stresowało się i nie przejmowało porażkami – zadania mają zmienny poziom trudności, więc oczywistym jest, że część z nich będzie dla dziecka zbyt trudna.
Pozwól, by dziecko nie traktowało badania jako testu czy sprawdzianu, a raczej jako formę zabawy i pokazania swoich możliwości.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jakich narzędzi do badania poziomu inteligencji używa psycholog?
Wartość odnośnika: Jakich-narz-dzi-do-badania-poziomu-inteligencji-u-ywa-psycholog--4
Jakich narzędzi do badania poziomu inteligencji używa psycholog?
Najpopularniejsze z nich to takie testy, jak: Wechsler, Stanford-Binet, Leiter, matryce Ravena. Czym się różnią te testy? Każdy z nich mierzy inteligencję ogólną dzieci, jednak pomiędzy testami występują różnice. Poniżej omówimy krótko każdy z testów.
Skala Bineta, zwana początkowo skalą Bineta-Simona, a obecnie – Stanfordzką Skalą Inteligencji Bineta (najnowsza wersja – Stanford Binet 5 – w skrócie SB5), była pierwowzorem testów inteligencji. Narzędzie wprowadziło pojęcie wieku umysłowego, a jego założeniem jest dostosowywanie programów nauczania do poziomu rozwoju inteligencji dziecka.
Skalę stosuje się więc zarówno w przypadku problemów z nauką, jak i do badania dzieci szczególnie uzdolnionych. Jako jedno z nielicznych narzędzi skala Bineta umożliwia diagnozę stopnia niepełnosprawności umysłowej oraz diagnozę osób o wybitnych możliwościach intelektualnych. Test przeznaczony jest dla osób w wieku od 2 do 70 lat. Czas wykonania testu wynosi 20-90 minut. Pomiar ma charakter adaptatywny, a więc dostosowany do możliwości badanego – nie trzeba przechodzić całego testu, by określić poziom inteligencji.
Znakomicie nadaje się też do badania młodszych i słabo współpracujących dzieci, gdyż pozwala na dostosowywanie metody przeprowadzania badania i oferuje szerokie możliwości wplatania w nie elementów zabawy oraz wszelkich rekwizytów, takich jak klocki, kubki, wkładanki, zabawki, kostki, obrazki.
Test mierzy składniki inteligencji ogólnej należące do pięciu grup: rozumowanie płynne, rozumowanie ilościowe, wiedza skrystalizowana, pamięć krótkotrwała i przetwarzanie wzrokowe.
Kolejnym, później powstałym testem do badania inteligencji jest test Wechslera. Jest to bateria testów przeznaczonych do stosowania w różnych grupach wiekowych i zawierających normy dla tych grup. Test ten dobrze mierzy inteligencję znajdującą się w zakresie norm, nie nadaje się dobrze do dokładnej oceny stopnia niepełnosprawności czy ponadprzeciętnych zdolności.
Znakomicie pozwala natomiast zauważyć słabe i mocne strony rozwoju poznawczego dziecka. Aktualnie stosowaną wersją testu dla osób od 16 do 54 roku życia jest WAIS-R, natomiast dla dzieci w wieku 6-16 lat – WISC-V.
Test matryc Ravena (TMS) to rzadko już stosowany test. Bada on inteligencję ogólną na podstawie dostrzegania relacji między obiektami – matrycami. Pod koniec lat 80 zauważono tzw. efekt sufitowy, czyli wzrost liczby wysokich wyników uzyskiwanych w tym teście dla młodszych osób. Została postawiona hipoteza o potencjalnej utracie trafności testu na skutek przemian cywilizacyjnych. Dodatkowo test trafił do populacji za pośrednictwem internetu, przez co stracił swoją wiarygodność, dlatego też jest coraz rzadziej używany w badaniach inteligencji.
Innymi stosowanymi w diagnozie inteligencji dzieci narzędziami są m.in. testy Cattella, IDS oraz APIS, a także skala Leitera.
Test inteligencji Leiter 3 umożliwia badanie dzieci w wieku 3-15 lat i jest to test niewerbalny, a więc możliwy do wykonania nawet u dzieci z zaburzeniami słuchu, mowy czy komunikacji, ze zdiagnozowanym ADHD lub zaburzeniami ze spektrum autyzmu, z urazowym uszkodzeniem mózgu, opóźnieniem rozwoju intelektualnego i nieznających języka.
Test mierzy funkcje poznawcze w wymiarze: rozumowania płynnego, przetwarzania wzrokowo-przestrzennego, pamięci roboczej wzrokowej, procesów uwagi i przezwyciężania interferencji poznawczej
Warto wspomnieć, że jeśli chodzi o niepełnosprawność intelektualną, sam test nie jest wystarczającym wyznacznikiem do jej stwierdzenia.
Czasami na zaniżenie wyników badania inteligencji mogą wpływać inne czynniki, jak zaburzenia lękowe, zaburzenia uwagi czy depresja, a nawet wysokie temperatury. Ponadto poza takimi obszarami, jak poziom rozwoju umysłowego, spostrzeganie, uwaga, myślenie czy pamięć, do stwierdzenia niepełnosprawności konieczna jest ocena rozwoju mowy, motoryki, procesów emocjonalno-motywacyjnych i dojrzałości społecznej
Oprócz testów inteligencji często wykonuje się więc także ocenę przystosowania przy pomocy takich narzędzi, jak ABAS-3 (System Oceny Zachowań Adaptacyjnych) czy FSDS (Funkcjonalna Skala Dojrzałości Społecznej). Są one przydatne również w diagnozie dzieci z podejrzeniem zaburzeń ze spektrum autyzmu. Badają funkcjonowanie w strefie społecznej i praktycznej (życie społeczne i domowe, samoobsługa, uspołecznienie, zdrowie).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Po co i od kiedy mierzyć inteligencję u małych dzieci?
Wartość odnośnika: Po-co-i-od-kiedy-mierzy-inteligencj-u-ma-ych-dzieci--5
Po co i od kiedy mierzyć inteligencję u małych dzieci?
Rodzice często zastanawiają się, jak sprawdza się rozwój inteligencji u małych dzieci?
Zazwyczaj badanie takie włączone jest w ocenę ogólnego rozwoju dziecka. Do jego oceny stosuje się takie narzędzia, jak:
- Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa – dla oceny rozwoju dzieci od urodzenia do 48 miesiąca życia,
- test DSR (Dziecięca Skala Rozwojowa) – przeznaczony dla dzieci od 2 miesiąca życia do 3 roku życia,
- skala IDS-P (Skale Inteligencji i Rozwoju dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym) – dla dzieci w wieku 3-5 lat,
- skala Stanford – Bineta 5 – od 2 roku życia,
- skala Leitera 3 – od 3 roku życia.
Istnieją również testy uzupełniające badające uwagę i spostrzegawczość dziecka, jego sprawność motoryczną, analizę wzrokowo-przestrzenną, funkcje wykonawcze czy zdolności językowe. Warto przy tym wspomnieć, że wynik inteligencji uzyskany przez małe dziecko jest często jedynie wyznacznikiem poziomu jego rozwoju psychomotorycznego, lecz rzadko może być predyktorem późniejszych osiągnięć szkolnych.
Zauważony brak oczekiwanych w danym wieku osiągnięć rozwojowych może być punktem wyjścia dla terapii w ramach programu Wczesnego Wspomagania Rozwoju Dziecka. Jej celem jest wyrównanie na jak najwcześniejszym etapie rozwoju obserwowanych deficytów oraz otoczenie opieką specjalistów rodziny dziecka w celu optymalnej organizacji środowiska domowego, aby było przestrzenią sprzyjającą rozwojowi i kompensacji ewentualnych zaburzeń rozwojowych.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Co zawiera diagnoza inteligencji i jak ją rozumieć?
Wartość odnośnika: Co-zawiera-diagnoza-inteligencji-i-jak-j-rozumie--6
Co zawiera diagnoza inteligencji i jak ją rozumieć?
Diagnoza inteligencji może różnić się w zależności od konkretnego dziecka, jego problemów i celu wystawienia diagnozy. Wynik badania musi mieć strukturę umożliwiającą monitorowanie rozwoju poznawczego dziecka. Kluczowe po otrzymaniu diagnozy jest zaplanowanie adekwatnych działań wspomagających i – jeśli to konieczne – terapeutycznych.
Pamiętajmy, że normy poziomu inteligencji są szerokie – jakiekolwiek odstępstwa od przeciętnego poziomu inteligencji nie muszą więc świadczyć o zaburzeniu. Sam wynik w postaci ilorazu inteligencji nie mówi o konkretnym zaburzeniu – jest tylko elementem diagnozy i nie powinien być traktowany w oderwaniu od obrazu klinicznego i analizy jakościowej.
Poziom inteligencji jest w społeczeństwie postrzegany jako właściwość determinująca powodzenie człowieka, zarówno w edukacji, jak i w życiu.
Często znaczenie inteligencji jest przeceniane, a wartości IQ znajdujące się w dolnej granicy normy są postrzegane negatywnie. Z tego względu przy przekazywaniu rodzicom czy placówce diagnozy testu inteligencji dziecka psycholodzy zachowują ostrożność.
Wynik badania ma zawsze charakter opisowy, przy czym opis jest często obszerny. Dużą wagę przykłada się do tego, by wynik diagnozy nie spowodował etykietowania dziecka – zarówno przez dorosłych, jak i rówieśników. Diagnoza dziecka powinna być także wolna od presji instytucji i osób dorosłych oraz udostępniana jedynie osobom i specjalistom, dla których jest niezbędna do zapewnienia wsparcia dziecku.
Jeśli chodzi o problemy z nauką, niektórzy są przeciwni udostępnianiu nauczycielom dokładnych wyników badania z racji na możliwe etykietowanie i tzw. efekt Golema polegający na tym, że nauczyciele oczekują od dziecka mniej, przez co rzeczywiście nie wykorzystuje ono wszystkich swoich możliwości.
Powyższe sprawia, że czasami wyniki testu inteligencji – szczególnie takie, które znajdują się na granicy normy, gdzie nie rozważa się diagnozy niepełnosprawności intelektualnej ani edukacji w szkole specjalnej – nie są przekazywane nauczycielom.
W takich przypadkach również jednak stwierdza się czasami deficyty w funkcjonowaniu poznawczym dziecka, które wymagają większej uwagi i dostosowania planu nauczania. Warto zatem mimo wszystko omówić diagnozę z nauczycielami i przekazać im odpowiednie wytyczne, by nie blokować rozwoju dziecka i otrzymania przez nie indywidualnie dostosowanego wsparcia.
Otwarte mówienie o problemach dziecka zniweluje także ewentualne przekonania nauczycieli o wychowawczym czy behawioralnym podłożu trudności z nauką.
Bardzo ważne jest to, by w wyniku badania i samej diagnozie opisać zarówno słabe, jak i mocne strony dziecka. By uniknąć niepokojenia rodziców czy etykietowania dziecka, preferuje się oceny opisowe z unikaniem wartościowania (szczególnie negatywnego) i ze wskazaniem na obszary, w których dziecko potrzebuje większego wsparcia oraz na te, w których rozwija się prawidłowo lub posiada ponadprzeciętne zdolności.
Umów się na badanie inteligencji
Test poziomu inteligencji może pomóc w określeniu mocnych stron dziecka i wykryciu obszarów wymagających wsparcia.
Główny cel diagnozy
Dzięki temu możliwe jest jak najlepsze ustalenie planu wspomagania rozwoju tak, by wykorzystać możliwości dziecka.
Pamiętajmy, że celem diagnozy jest to, by jak najlepiej pomóc dziecku poprzez indywidualny plan terapeutyczny i program nauczania oraz optymalne wsparcie edukacyjno-wychowawcze dziecka.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Bibliografia
Wartość odnośnika: Bibliografia-7
Bibliografia - książki i materiały o badaniu inteligencji
- Brzeziński J. (2006): “Metodologia badań psychologicznych”. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
- Gałecki P., Szulc. A. (2018): “Psychiatria”. Wrocław, Edra Urban & Partner
- McGrew K. (2005): “The Cattell-Horn-Carroll Theory of Cognitive Abilities: Past, Present, and Future”. [w:] “Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues”, Flanagan D.P., Genshaft J.L., Harrison P.L. (red.), Nowy Jork, Guilford.
- Nęcka E. (2005): “Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje”. Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
- Polskie Towarzystwo Psychologiczne (1992): Kodeks etyczno-zawodowy psychologa (KEZP)
- Roid G.H., Sajewicz-Radtke U., Radtke B.M., Jurek P. (2018): “SB5 – Podręcznik interpretacyjny”. Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP
- Roid G.H., Miller L.J., Pomplun M., Koch C., Matczak A., Jaworowska A., Martowska K. (2019): “LEITER-3. Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera. Wydanie trzecie”. Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP
- Stolarska U., Kaciński M., 2007: “Diagnoza neuropsychologiczna u dzieci”. Przegląd Lekarski, 64(11):978-985
- Wechsler D., Stańczak J., Matczak A., Jaworowska A., Bac I., 2021: “Podręcznik do WISC-V: Podstawy teoretyczne, własności psychometryczne, interpretacja. Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP
- Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (https://www.practest.com.pl/)