Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Integracja sensoryczna – na czym polega diagnoza i terapia SI?Integracja sensoryczna to termin, o którym w ostatnich latach wiele się słyszy. Trudności w zakresie przetwarzania i integrowania informacji ze zmysłów, mogą łączyć się z problemami w rozwoju i funkcjonowaniu dziecka, jednak wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, czym dokładnie jest integracja sensoryczna i jak ją wspierać.
AKTUALIZACJA: 20 października, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Aleksandra Jutrzenka-Trzebiatowska
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Co to integracja sensoryczna?
Wartość odnośnika: Co-to-integracja-sensoryczna--
Co to integracja sensoryczna?
W poniższym artykule postaramy się przybliżyć, czym jest integracja sensoryczna, jak diagnozować zaburzenia integracji sensorycznej, u kogo mogą one występować, jak wygląda terapia SI oraz jak stymulować dziecko w domu, by wspierać jego rozwój. Zastanowimy się także, czy terapia integracji sensorycznej jest skuteczna i w jakich przypadkach stosowanie jej może przynieść pozytywne skutki.
Integracja sensoryczna to pojęcie, które zostało wprowadzone przez badaczkę dr A. Jean Ayres w latach 70. XX wieku. Zaproponowana teoria integracji sensorycznej oparta jest na wiedzy z wielu różnych obszarów i może wyjaśniać trudności rozwojowe dziecka w kilku różnych aspektach.
Na czym polega integracja sensoryczna? Termin ten oznacza proces, w przebiegu którego człowiek za pośrednictwem wrażeń zmysłowych odbiera różne bodźce z otoczenia, a także informacje pochodzące z własnego ciała. Następnie w mózgu zachodzi przetwarzanie informacji – wybieranie tych istotnych, łączenie ich i uzupełnianie, zestawianie z posiadaną wiedzą i umiejętnościami. Tak uporządkowane wrażenia służą następnie ich wykorzystaniu w praktyce poprzez konkretne działanie.
Cały ten proces wchodzi w zakres definicji integracji sensorycznej czy przetwarzania sensorycznego. Jest to zjawisko kluczowe szczególnie dla rozwoju dzieci, zdobywania przez nie nowej wiedzy i umiejętności. W niektórych przypadkach proces ten bywa okresowo lub stale zaburzony, co może negatywnie wpływać na rozwój psychofizyczny dziecka i jego codzienne funkcjonowanie.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Kiedy zaczyna się integracja sensoryczna?
Wartość odnośnika: Kiedy-zaczyna-si-integracja-sensoryczna--1
Kiedy zaczyna się integracja sensoryczna?
Od kiedy integracja sensoryczna odgrywa rolę w rozwoju człowieka? W zasadzie już od samego początku, bowiem przetwarzanie bodźców rozpoczyna się już w życiu płodowym.
Około 9-11 tygodnia ciąży mózg płodu zaczyna odbierać bodźce w postaci ruchów ciała matki. Dziecko odczuwa dotyk, rozwija się także układ przedsionkowy odpowiedzialny za równowagę i proprioceptywny, którego funkcją jest czucie z mięśni, stawów i więzadeł (tzw. propriocepcja czyli odczuwanie własnego ciała).
Wraz z postępem ciąży dziecko zaczyna reagować także na dźwięki, rozpoznaje smak, zaczyna widzieć i odczuwać zapach.
Zmysły te rozwijają się przez kolejne miesiące życia pozapłodowego dziecka wraz z równoległymi postępami w obszarze ruchu, dlatego często mówi się o rozwoju sensomotorycznym. W niektórych przypadkach może on być jednak zaburzony.
Specjaliści SI mogą przeprowadzić konsultację, diagnozę i terapię już u najmłodszych dzieci. Od jakiego wieku możliwe jest badanie i terapia integracji sensorycznej?
Specjaliści SI konsultują dzieci już w wieku od 6 miesiąca życia. W razie niepokojów związanych z rozwojem dziecka na wcześniejszym etapie, zaleca się konsultację integracji sensorycznej wraz z oceną fizjoterapeuty.
Wrażenia zmysłowe są pokarmem dla mózgu.
A. Jean Ayres
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Etapy rozwoju integracji sensorycznej dziecka
Wartość odnośnika: Etapy-rozwoju-integracji-sensorycznej-dziecka-2
Etapy rozwoju integracji sensorycznej dziecka
Violet F. Maas na podstawie teorii A.J. Ayres podzieliła rozwój integracji sensorycznej na cztery poziomy:
- Poziom I – rozwój w życiu płodowym – odbywa się rozwój w obrębie systemu przedsionkowego, proprioceptywnego, dotykowego, rozwój pierwszych reakcji równoważnych.
- Poziom II – od narodzin do ok. 2. roku życia – dalej rozwijają się zmysły oraz zdolności do przetwarzania bodźców dotykowych powierzchniowych pochodzących z zewnątrz oraz proprioceptywnych pochodzących z własnego ciała, związanych z czuciem głębokim. Te ostatnie mają związek z informacjami pochodzącymi z receptorów znajdujących się w mięśniach, stawach, więzadłach czy głębszych warstwach skóry, również z odczuwaniem grawitacji. W tym etapie rozwijają się także odruchy, reakcje równoważne, napięcie mięśniowe i stabilność emocjonalna. Obserwujemy rozwój dużej motoryki i podstawowych zręczności, planowanie ruchu, kinestezja, stabilna postawa, postawy rozwoju percepcji wzrokowej i słuchowej.
- Poziom III – okres przedszkolny – na tym etapie rozwija się przede dalej motoryka duża, a także podstawy stabilności, koordynacji i planowania ruchów. Rozwija się także percepcja oraz koordynacja słuchowo-wzrokowa. Następuje rozwój ruchów precyzyjnych ręki, różnicowanie stron ciała i wykształca się schemat ciała.
- Poziom IV – od okresu wczesnoszkolnego – na bazie wcześniej rozwiniętych funkcji następuje rozwijanie i doskonalenie czytania, pisania, liczenia, zachowań akceptowanie społecznych, tworzenia pojęć. Dziecko zyskuje gotowość szkolną – zarówno pod względem poznawczym, jak i społecznym.
Porozmawiaj ze specjalistą SI
Zapisz się na konsultację wstępną z terapeutą integracji sensorycznej
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Kiedy integracja sensoryczna jest zaburzona?
Wartość odnośnika: Kiedy-integracja-sensoryczna-jest-zaburzona--3
Kiedy integracja sensoryczna jest zaburzona? Jakie są to objawy?
Jak rozpoznać, czy nasze dziecko może mieć zaburzenia integracji sensorycznej? Często przejawiają się one w trudnościach w codziennym funkcjonowaniu – mogą występować problemy ze snem lub jedzeniem, częsta drażliwość i „marudzenie”, niezrozumiałe dla rodziców zachowania.
Objawy mogą być związane z samoregulacją, równowagą, czuciem własnego ciała, zmysłami, ruchem oraz emocjami i są na tyle silne, że utrudniają funkcjonowanie i rozwój dziecka.
Szczególnie zwracamy uwagę na:
- nadwrażliwość na dotyk – niechęć do przytulania czy głaskania, brak tolerancji dla zabiegów pielęgnacyjnych (czesanie, mycie, obcinanie paznokci), wrażliwość na metki, kołnierzyki czy ściągacze lub określone faktury materiałów, jedzenia, podłoża;
- nadwrażliwość na jasne światło lub głośne dźwięki;
- szukanie bodźców i mocnego fizycznego kontaktu – gryzienie, szczypanie, uderzanie głową o przedmioty, ściskanie, ocieranie, wkładanie przedmiotów do buzi, preferowanie mocnego przytulania;
- nieprawidłowości w odczuwaniu bólu – brak wrażliwości lub nadwrażliwość na ból;
- obniżony lub też podwyższony stan pobudzenia (niechęć do zabaw i aktywności fizycznej lub przeciwnie – zbyt duża ruchliwość, wiercenie się, skakanie, bieganie, błędna ocena niebezpieczeństwa);
- negatywne reakcje na ruch liniowy, obrotowy, zmiany pozycji głowy czy przyspieszenie;
- nieświadomość swojego ciała, problemy z koordynacją, potykanie się i upadanie, używanie nieadekwatnej siły, niezdarność w codziennych czynnościach, problemy z naśladowaniem ruchów;
- problemy z nabywaniem nowych umiejętności motorycznych;
- trudności z koncentracją i spostrzegawczością, słaba orientacja przestrzenna i uwaga wzrokowa;
- osłabione reakcje obronne;
- odruch wymiotny przy spożywaniu pokarmów o określonej fakturze.
Warto wspomnieć również o tym, że na zaburzenia integracji sensorycznej szczególnie wrażliwe są dzieci z określonych grup.
Często rozpoznaje się je u dzieci z:
- niepełnosprawnością intelektualną i/lub ruchową,
- zaburzeniami ze spektrum autyzmu,
- nadpobudliwością ruchową,
- dziecięcym porażeniem mózgowym,
- zespołem Downa,
- innymi specyficznymi chorobami genetycznymi czy zaburzeniami rozwoju.
Warto także zwrócić uwagę na podobne problemy w rodzinie – skłonność do trudności w zakresie przetwarzania sensorycznego jest w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie. W wywiadzie istotne są również czynniki ryzyka ciążowo-porodowego (problemy w przebiegu ciąży, nieprawidłowa masa urodzeniowa, niska ocena APGAR itp.).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Diagnoza integracji sensorycznej
Wartość odnośnika: Diagnoza-integracji-sensorycznej-4
Diagnoza integracji sensorycznej
Pełną diagnozę zaburzeń SI można przeprowadzić po 4. roku życia, jednak już wcześniej można pracować nad odpowiednią stymulacją dziecka. U młodszych dzieci diagnozuje się zaburzenia samoregulacji, które również są związane z przetwarzaniem bodźców sensorycznych i określa się profil sensoryczny dziecka.
Do kogo się zwrócić, gdy podejrzewamy u naszego dziecka zaburzenia integracji sensorycznej? W pierwszej kolejności dobrze jest poprosić o wsparcie pediatrę lub fizjoterapeutę, pod których opieką jest dziecko. Diagnozę SI mogą postawić specjaliści – terapeuci integracji sensorycznej, czyli osoby po ukończeniu II stopnia szkolenia lub studiów podyplomowych z zakresu integracji sensorycznej.
Jak wygląda diagnoza zaburzeń przetwarzania sensorycznego? Najczęściej proces ten składa się z kilku etapów. Pierwszym z nich jest wywiad z rodzicami pacjenta. W czasie rozmowy specjalista pyta opiekunów o przebieg ciąży, rozwój dziecka, trudności w jego funkcjonowaniu i niepokojące objawy. Rodzice są proszeni o wypełnienie kwestionariusza sensomotorycznego rozwoju ich dziecka. Następnie terapeuta obserwuje dziecko w trakcie zabawy, zarówno spontanicznej, jak i kierowanej, a także przy wykonywaniu określonych zadań.
U dzieci powyżej 4. roku życia wykonuje się obserwację kliniczną oraz wybrane testy oceniające poziom dojrzałości procesów przetwarzania sensorycznego w odniesieniu do znormalizowanej skali.
W razie wątpliwości czy konieczności pogłębienia diagnozy, terapeuta może zdecydować się na zlecenie pacjentowi specyficznych dla danego obszaru zadań, by sprawdzić jego funkcjonowanie w wybranym zakresie. Może zajść również potrzeba wykluczenia zaburzeń układu ruchu, funkcjonowania wzroku lub słuchu czy schorzeń neurologicznych. Zazwyczaj proces uzyskiwania diagnozy trwa od 2 do 4 godzinnych spotkań. Po tym czasie rodzice otrzymują diagnozę opisową dziecka.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak wygląda terapia integracji sensorycznej?
Wartość odnośnika: Jak-wygl-da-terapia-integracji-sensorycznej--5
Jak wygląda terapia integracji sensorycznej?
Terapia integracji sensorycznej ma zwykle postać ustrukturyzowanych ćwiczeń w formie zabawy, w której dziecko odgrywa aktywną rolę. Celem terapii jest wzmocnienie procesów sensorycznych i poprawa funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, co uzyskuje się na skutek dostarczania dziecku odpowiednich bodźców. Ilość i rodzaj bodźców są ściśle kontrolowane przez terapeutę, dzięki czemu dziecko może spontaniczne i w bezpieczny sposób adaptować się do nich i poprawiać ich integrację.
Najczęściej pracuje się z bodźcami dotykowymi i sensorycznymi dotyczącymi równowagi (układ przedsionkowy) oraz czucia z mięśni i stawów (układ proprioceptywny). Często w stymulacji tych układów wykorzystuje się ćwiczenia typu kołysania, bujania czy skakania, obejmujące ruch liniowy i rotacyjny, przyspieszenia kątowe i liniowe, wibracje, zmiany odczucia grawitacji, a także integrację różnych bodźców. Pracuje się także nad świadomością ruchu, czyli tzw. kinestezją – również w obrębie aparatu mowy.
Jak długo trwa terapia SI? Czasami wystarczy jedno spotkanie, na którym terapeuta obserwuje dziecko i przedstawia rodzicom ćwiczenia, jakie mogą wykonywać z nim w domu. Jeśli konieczna jest regularna terapia, zazwyczaj spotkania odbywają się raz lub dwa razy w tygodniu i trwają maksymalnie godzinę. Czas całej terapii dobrany jest do potrzeb dziecka – zazwyczaj trwa ona od 6 do 24 miesięcy.
Jeśli chodzi o tę wąską dziedzinę – integracja sensoryczna – kto może prowadzić terapię jej zaburzeń? Najczęściej terapeuci SI to specjaliści po ukończeniu studiów z zakresu fizjoterapii, psychologii, pedagogiki specjalnej, terapeuci zajęciowi i logopedzi, którzy ukończyli także odpowiednie studia podyplomowe lub kursy, uzyskując certyfikaty w zakresie terapii SI.
Ważne są nie tylko kwalifikacje specjalisty, ale także wyposażenie gabinetu – warto zwrócić uwagę na to, czy posiada on przeznaczone do terapii integracji sensorycznej sprzęty podwieszane typu huśtawki, hamaki, chusty; sprzęty naziemne typu równoważnie, trampoliny, ścieżki sensoryczne, pufy Sako; liny i drabinki do wspinania, piłki itp.
W sali wykorzystywane są również pomoce do stymulacji zmysłów dotyku, wzroku, słuchu, węchu i smaku. Ważna jest także wielkość sali i odpowiednie oświetlenie.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Pozytywne skutki terapii integracji sensorycznej
Wartość odnośnika: Pozytywne-skutki-terapii-integracji-sensorycznej-6
Pozytywne skutki terapii integracji sensorycznej
Dlaczego integracja sensoryczna jest ważna? Właściwe przetwarzanie bodźców i ich wykorzystywanie ma ogromny wpływ na całe życie i rozwój dziecka, nabywanie przez nie nowych umiejętności, poznawanie świata i własnego ciała.
Terapia SI wspiera rozwój ruchowy, rozwój mowy i funkcji poznawczych, koordynację ruchową, a tym samym także równowagę emocjonalną i umiejętności społeczne dziecka. Wspieranie zaburzonej integracji sensorycznej może znacząco poprawić funkcjonowanie młodych ludzi i zwiększyć tempo nabywania przez nich nowych umiejętności.
Co daje integracja sensoryczna? Na co pomaga? Przede wszystkim zapewnia dziecku odpowiednią stymulację, co wpływa pozytywnie na dojrzewanie układu nerwowego i wspomaga jego rozwój. Dzięki terapii SI dziecko lepiej poznaje własne ciało, rozwija poczucie bezpieczeństwa grawitacyjnego, odpowiednie napięcie mięśniowe, równowagę, postawę i koordynację, planowanie ruchu.
Stymulowane jest także przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne i słuchowo-językowe, ruchy gałek ocznych, a w rezultacie powyższych – poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego. Ma to niebagatelne znaczenie szczególnie dla niemowląt, które podlegają szybkiemu rozwojowi, a także u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu czy z innymi zaburzeniami funkcjonowania, gdzie terapia SI wspiera je w uzyskiwaniu umiejętności społecznych, regulacji emocji i rozwoju mowy.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Terapia integracji sensorycznej – czy na pewno jest potrzebna?
Wartość odnośnika: Terapia-integracji-sensorycznej-czy-na-pewno-jest-potrzebna--7
Terapia integracji sensorycznej – czy na pewno jest potrzebna?
W obecnych czasach stale słyszy się o zaburzeniach integracji sensorycznej. Szacuje się, że trudności rozwojowe o podłożu sensomotorycznym dotyczą od 5% do 15% dzieci.
Zanim zaczniemy podejrzewać u naszego dziecka takie nieprawidłowości, zastanówmy się nad jego problemami. Objawy, które towarzyszą dziecku, mogą być przejawem także innych, czasami poważniejszych schorzeń. Jeśli coś nas niepokoi, zawsze warto skonsultować się z lekarzem pediatrą, a w razie konieczności – neurologiem lub specjalistą w innej dziedzinie.
Pamiętajmy również o tym, że nawet u dziecka w pełni zdrowego integracja sensoryczna rozwija się do około 9. roku życia. Nie jest dziwnym fakt, że nasze niemowlę czy nawet kilkuletni potomek przejawia okresowo objawy trudności w przetwarzaniu sensorycznym. W końcu nie jest zadaniem prostym połączenie wszystkich bodźców z otoczenia – a tych w obecnych czasach jest często bardzo wiele – a następnie przetworzenie ich i wykorzystanie we własnym działaniu, przy okazji ucząc się stale nowych rzeczy. To, co powinno jednak zaniepokoić rodziców to utrzymujące się problemy takie jak choroba lokomocyjna, brak uspokajania się przy przytulaniu i unikanie dotyku albo brak reakcji bólowych.
W większości przypadków, jeśli dziecko nie przejawia większych trudności w codziennym funkcjonowaniu – nie ma powodów do obaw. Przy prawidłowym rozwoju układu nerwowego dziecko na skutek wewnętrznego popędu samo angażuje się w aktywności dające mu odpowiednią do dalszego rozwoju stymulację.
W razie wątpliwości można skonsultować się z terapeutą SI, który nawet w przypadku braku stwierdzonych zaburzeń może podpowiedzieć, jak wspomóc dziecko w trudniejszym okresie oraz jakie ćwiczenia mogą być korzystne dla jego rozwoju i samopoczucia.
Porozmawiaj ze specjalistą SI
Zapisz się na konsultację wstępną z terapeutą integracji sensorycznej
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Integracja sensoryczna – polecane książki i wskazówki dla rodziców
Wartość odnośnika: Integracja-sensoryczna-polecane-ksi-ki-i-wskaz-wki-dla-rodzic-w-8
Integracja sensoryczna – polecane książki i wskazówki dla rodziców
W Polsce pionierami teorii integracji sensorycznej są Maria Borkowska i Zbigniew Przyrowski, na pewno więc warto sięgnąć po literaturę ich autorstwa, podobnie jak po książki A. Jean Ayres – uznanej na świecie pionierki w tej dziedzinie. Stanowią one dobrą podstawą teoretyczną.
Jeśli chcemy w przystępny sposób poznać świat dziecka z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, warto sięgnąć po pozycję „Podróż do świata dziecka”, której autorką jest Monika Skaja. Ciekawymi poradnikami są także książki „Zrozumieć sygnały sensoryczne dziecka” autorstwa Angie Voss oraz „Jak wychować sensorycznego bystrzaka. Pomóż dziecku z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Poradnik dla rodziców” autorstwa Lindsey Biel i Nancy Peske. Obie pozycje w sposób przystępny wyjaśniają zagadnienia integracji sensorycznej.
Na rynku znajdziemy także wiele pozycji z przykładami ćwiczeń do wykonania w domu z naszymi dziećmi, np. „101 ćwiczeń gier i zabaw dla dzieci z autyzmem, zespołem Aspergera i zaburzeniami integracji sensorycznej” autorstwa Tary Delaney.
Jak ćwiczyć w domu? Korzystne może być zapewnienie dziecku stymulacji przedsionkowej poprzez różne ćwiczenia obejmujące równowagę. Może to być skakanie na piłce i różnorodne ćwiczenia z jej użyciem, chodzenie tyłem, kołyski i huśtanie się z jednoczesnym rzucaniem woreczków do celu lub ich łapaniem.
Kolejnym obszarem jest stymulacja czucia głębokiego. Sprawdzą się tu również ćwiczenia w formie zabawy – rolowanie, zawijanie dziecka w koc, turlanie, bujanie w hamaku, ściskanie piłeczek, masaże i wywieranie nacisku na ciało dziecka, a także szczotkowanie jego dłoni i przedramion. Powyższe ćwiczenia sprawdzą się także, jeśli chodzi o stymulację dotyku.
Warto dużo przytulać dziecko, siłować się z nim, turlać, przewracać na miękkie podłoże. Takie spontaniczne zabawy są najlepszym sposobem na zapewnienie dziecku silnych bodźców.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Bibliografia
Wartość odnośnika: Bibliografia-9
Bibliografia i materiały na temat integracji sensorycznej
- Ayres A.J., 2018: „Dziecko a integracja sensoryczna”. Harmonia Universalis, Gdańsk
- Borkowska M., 2018: „Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka. Podstawy neurofizjologiczne”. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk
- Charęzińska A., Szulc J., 2019: „Sensoryczne niemowlę”. Mamania, Warszawa
- Grzybowska E., 2003: „Propriocepcja – zmysł, który (nie zawsze) pozwala czuć siebie”. Integracja Sensoryczna, 1/2003
- Kołat N., 2014: „Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci – diagnostyka i postępowanie”. Nowa Pediatria, 3/2014:97-102
- Mass V.F., 1998: „Uczenie się przez zmysły”. WsiP, Warszawa
- Mass V.F., 2007: „Integracja sensoryczna, a neuronauka – od narodzin do starości”. Fundacja Innowacyjna i Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna, Warszawa
- Przyrowski Z., 2010: „Neurobiologiczne podstawy Integracji Sensorycznej”. Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej, Warszawa
- Przyrowski Z., 2011: „Integracja sensoryczna-realny proces czy tylko naukowa hipoteza?”. Integracja Sensoryczna, 4/2011
- Przyrowski Z., 2019: „Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia”. Empis & Sensum Mobile, Słupno
- Szczerpa-Fabian M., Emich-Widera E., Kazek B., Kaniewska A., Paprocka J., 2018: “The Prenatal and Perinatal Risk Variables of the Sensory Processing Disorder”. Clinics Mother Child Health, 15:286
Dowiedz się więcej o rozwoju dziecka
ADHD
Diagnoza ADHD: jakie objawy mogą niepokoić, kiedy i u kogo diagnozować?
Edukacja
Adaptacja do przedszkola – jak przebiega i jak przygotować dziecko?
Rozwój dziecka
Opóźniony rozwój mowy u dziecka: przyczyny, diagnoza i terapia
Diagnoza
Jak wygląda proces diagnozy SI i opinia opisowa integracji sensorycznej?
Umów się na konsultację
