Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Opóźniony rozwój mowy u dziecka: przyczyny, diagnoza i terapiaOpóźniony rozwój mowy (ORM) stwierdza się, gdy dziecko nie osiąga oczekiwanych w danym wieku zdolności komunikacyjnych. Jeśli nie prowadzi efektywnej komunikację z otoczeniem, może to powodować wykluczenie społeczne czy zaburzenia na tle emocjonalnym. Opóźniony rozwój mowy może mieć wiele przyczyn. Zidentyfikowanie właściwej umożliwia podjęcie stymulacji i dostosowanej terapii. Intuicja i czujność rodziców jest bardzo istotna - to oni jako pierwsi mogą zauważyć potencjalne nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka. Jakie objawy powinny zwrócić Twoją uwagę oraz jak wspierać rozwój mowy dziecka?
AKTUALIZACJA: 2 listopada, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Dorota Malżycka
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Co to jest opóźniony rozwój mowy?
Wartość odnośnika: Co-to-jest-op-niony-rozw-j-mowy--
Co to jest opóźniony rozwój mowy (ORM)?
O opóźnionym rozwoju mowy mówimy, gdy obserwujemy rozwój mowy niezgodny z normą dla danej grupy wiekowej. W pogłębionej diagnozie opóźnionego rozwoju mowy powinno brać się pod uwagę także istnienie różnic indywidualnych w rozwoju dziecka oraz jego dojrzałość w innych aspektach. Do nauki umiejętności mówienia konieczny jest bowiem nie tylko adekwatnie rozwinięty aparat mowy, ale także dojrzałość psychiczna, dobra kondycja układu nerwowego i narządu słuchu oraz zdolności poznawcze pozwalające na rozumienie mowy, tworzenie słownika i łączenie wyrazów w zdania.
Na rozwój mowy mają wpływ także czynniki środowiskowe, takie jak istnienie w otoczeniu wzoru do naśladowania czy odpowiednia stymulacja (Famuła-Jurczak, 2020). Będąc opiekunem dziecka w okresie rozwoju mowy należy więc unikać złych wzorców językowych, takich jak nadmierne zdrobnienia czy nieprawidłowa wymowa, a także zapewniać bogatą stymulację językową poprzez różnorodne zabawy słowne, rymowanki, wierszyki, piosenki oraz czytanie dziecku książek.
W literaturze w kontekście zaburzeń rozwoju mowy można spotkać się z takimi określeniami, jak „opóźniony rozwój mowy” oraz „opóźnienie (w) rozwoju mowy”. Niektórzy eksperci rozróżniają te dwie definicje, pierwszą uznając jedynie za opóźnienie procesu nabywania kompetencji komunikacyjnych, natomiast drugą – za konkretne zaburzenie czy deficyt, który można poddać dokładnej diagnozie (Gacka, 2019).
Wielu specjalistów nie zgadza się z takim rozumieniem opóźnienia w rozwoju mowy – proces nabywania umiejętności językowych jest długotrwały, często skokowy, pełen wielu zależności. Nieprawidłowy i wolniejszy rozwój mowy dziecka w porównaniu do jego rówieśników nie powinien być traktowany jako jednostka chorobowa, a jedynie sytuacja, w której dziecko potrzebuje silniejszej stymulacji.
Wspomaganie dziecka w nabywaniu umiejętności komunikacyjnych najczęściej jest przeprowadzane przy wsparciu logopedy i silnym udziale rodziców. Często konieczne jest wykonanie dodatkowych badań czy wzmożona obserwacja dziecka, by upewnić się, że opóźniony rozwój mowy nie jest jednym z objawów innych zaburzeń, takich jak np. w przypadku całościowych zaburzeń rozwojowym, w tym autyzmu.
Przeprowadź badanie rozwoju mowy
Badanie przeprowadzane przez neurologopedę pomoże zidentyfikować potencjalne trudności w rozwoju komunikacji i mowy dziecka.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak wygląda prawidłowy rozwój mowy?
Wartość odnośnika: Jak-wygl-da-prawid-owy-rozw-j-mowy--1
Jak wygląda prawidłowy rozwój mowy?
Wielu rodziców zastanawia się, jak wygląda prawidłowy rozwój mowy. Sprawę komplikuje to, że klasyfikacja prawidłowego rozwoju mowy różni się w zależności od stanowiska badaczy przedstawiających tę teorię w literaturze. W psychologii rozwój mowy i umiejętności komunikacji, także niewerbalnej, postrzega się łącznie z nabywaniem przez dziecko kompetencji z innych obszarów, np. motoryki. Dla każdego okresu rozwojowego – określonego zazwyczaj w ramach kilku miesięcy – wyróżnia się tzw. kamienie milowe, czyli umiejętności, które dziecko powinno posiąść w tym okresie.
Obejmuje to zarówno motorykę dużą i małą, umiejętności poznawcze, społeczne, jak i komunikację oraz mowę. Logopedzi, którzy skupiają się głównie na zdobywaniu kompetencji w obszarze komunikacji, zazwyczaj rozróżniają cztery okresy rozwoju mowy (Famuła-Jurczak, 2020):
- faza przedjęzykowa (okres melodii) – do 1 roku życia;
- faza wypowiedzi jednowyrazowych (okres wyrazu) – od 10 do 20 miesiąca życia;
- faza wypowiedzi dwuwyrazowych (okres zdania) – rozpoczyna się pod koniec 1 roku życia tj. od około 22 m-ca życia życia i trwa do ok. 3 roku życia;
- faza opanowania języka (okres swoistej mowy dziecięcej) – mniej więcej w okresie 3-4 roku życia.
W okresie melodii dzieci wydają różne dźwięki mające nacechowanie emocjonalne, o odpowiednim nasileniu, barwie czy modulacji, jednakże nieniosące za sobą intencjonalnego znaczenia. W ten sposób niemowlęta nawiązują kontakt z otoczeniem i relacje z bliskimi. Jest to podstawa do dalszego rozwoju wokalizacji i późniejszej mowy.
Dziecko zaczyna rozumieć mowę już w okresie przed rozpoczęciem samodzielnego mówienia. Zarówno języka, jak i jego zastosowania w określonych sytuacjach dzieci uczą się na podstawie wzorców – najczęściej przez obserwację i udział w komunikacji z rodzicami.
Pierwsze próby naśladowania mowy to gaworzenie, które rozwija się u dzieci najczęściej w wieku 5-8 miesięcy. Do pierwszych urodzin niemowlęta uczą się zachowań z zakresu komunikacji niewerbalnej – zwracają na siebie uwagę dźwiękami, pokazują przedmioty, reagują na polecenia, wykonują określone gesty, klaszczą w dłonie. Na kształtowanie mowy u małych dzieci ogromny wpływ ma rozwój psychomotoryczny dziecka.
W fazie wyrazu dziecko zaczyna przywiązywać większą uwagę do wyrazów i ich znaczeń, kojarzy słowa z przedmiotami z otoczenia. Pod koniec 1 roku życia dziecko najczęściej zna około 3 słów, a przez kolejny rok liczba używanych wyrazów powoli rośnie. Najczęściej umiejętności leksykalne gwałtownie zwiększają się po tym, gdy dziecko nauczy się chodzić. Dziecko na tym etapie rozumie o wiele więcej słów, niż używa.
Po okresie wyrazu dziecko wchodzi w okres zdania – zaczyna łączyć wyrazy, początkowo dwa, następnie trzy. Tworzy składnię, równoważniki zdań, dodaje osobowe formy czasownika. Mowa w podstawowym zakresie jest już ukształtowana – rozpoczyna się dalszy jej rozwój, zdania są coraz dłuższe i bardziej poprawne gramatycznie.
W kolejnym okresie rozwoju mowy – w tzw. wieku pytań – zaczynają się dociekania na różne tematy. Dzieci zadają pytania dotyczące np. nazw przedmiotów czy przyczyn zdarzeń, co stymuluje ich rozwój poznawczy i zdobywanie nowego słownictwa.
Dodatkowo wciąż uczą się stosowania schematów składniowych i poprawnej gramatyki oraz prawidłowej wymowy głosek, a także opowiadają historie (Famuła-Jurczak, 2020).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Objawy opóźnionej mowy u dzieci
Wartość odnośnika: Objawy-op-nionej-mowy-u-dzieci-2
Jak rozpoznać opóźniony rozwój mowy u dziecka? Objawy opóźnionej mowy u dzieci
Jakie są typowe objawy opóźnionego rozwoju mowy? Przede wszystkim jest to brak pojawiania się kolejnych faz rozwoju mowy w oczekiwanym okresie. Brak dopasowania do przedstawionego schematu prawidłowego rozwoju niekoniecznie oznacza opóźniony rozwój mowy – każde dziecko rozwija się inaczej, ma inne tempo i rytm rozwoju; u niektórych zmiany te zachodzą płynnie, u innych – skokowo.
Kiedy należy zwrócić uwagę na opóźniony rozwój mowy u dziecka? Uznaje się, że warto udać się do specjalisty, gdy opóźnienie w rozwoju mowy wynosi ponad 6 miesięcy w stosunku do uznanych norm. Okres ten nie jest jednak ściśle zdefiniowany – po pomoc można sięgnąć zawsze, gdy rodzic czuje się zaniepokojony rozwojem swojego dziecka, np.; wydaje mu się, że dziecko ma nieprawidłową wymowę lub ilość produkowanych przez dziecko dźwięków niepokoi rodzica,
W każdym przypadku opóźnienia mowy korzyści może przynieść dodatkowa stymulacja i ćwiczenia logopedyczne. Im szybciej zostaną wykryte ewentualne nieprawidłowości w funkcjonowaniu pacjenta, tym lepsze efekty można osiągnąć w przebiegu terapii.
Zwiększony niepokój może budzić zahamowanie procesu rozwoju mowy lub regres do wcześniejszych zdolności ekspresyjnych, a także brak prawidłowego rozumienia mowy. Takie zmiany mogą świadczyć o współistniejących innych zaburzeniach i możliwym utrwaleniu problemów, co może prowadzić do różnorodnych zaburzeń i pogłębienia trudności z artykulacją czy rozumieniem mowy.
Osobnym tematem jest brak rozwoju mowy u dzieci niesłyszących. Jaki jest związek między rozwojem słuchu a mową dziecka? Niemowlę zaczyna mimowolnie wydawać dźwięki już między 2 a 4 miesiącem życia, co nazywamy głużeniem.
Dotyczy to także dzieci z zaburzonym słuchem. Niesłyszący w dalszym okresie nie będą jednak gaworzyć, powtarzać sylab i rozwijać swoich umiejętności rozumienia mowy – takie symptomy powinny skłonić opiekunów do poszukania pomocy. W pierwszej kolejności warto udać się do logopedy, który w razie zauważonych nieprawidłowości pokieruje rodziców do innych specjalistów, np. laryngologa.
Podsumowując, rodzice powinni zwrócić się do logopedy lub neurologopedy, gdy:
- niemowlę zaczyna gaworzyć dopiero w wieku 6-9 miesięcy;
- dziecko nie rozwija danych umiejętności w zakresie mowy w oczekiwanym okresie;
- dziecko ma zbyt ubogie słownictwo w stosunku do jego wieku;
- proces rozwoju mowy zatrzymuje się lub cofa;
- dziecko ma problemy z rozumieniem mowy;
- w mowie zbyt długo obecnie są nieprawidłowe struktury gramatyczne czy zniekształcenia fonetyczne;
- dziecko mówi niewyraźnie, nieprawidłowo wypowiada większość głosek,
- obserwujemy nieharmonijny rozwój mowy;
- jeśli cokolwiek niepokoi rodzica i chce się on poradzić specjalisty.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy
Wartość odnośnika: Przyczyny-op-nionego-rozwoju-mowy-3
Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy
W ramach opóźnionego rozwoju mowy niektórzy badacze wyróżniają zakłócenia oraz zaburzenia. Zakłócenia związane są z różnicami indywidualnymi dotyczącymi rozwoju dziecka lub niedojrzałością aparatu artykulacyjnego i mają charakter krótkotrwały, przejściowy.
Ich konsekwencją może być SORM (samoistny opóźniony rozwój mowy). Do tej grupy można zaliczyć opóźnienie mowy u dzieci, które pierwsze słowa zaczęły wymawiać w wieku 2-2,5 roku, jednak od początku ich wymowa była prawidłowa, a jej rozwój wyrównał się z czasem w stosunku do rówieśników (tzw. late-bloomers). Dzieci te nie mają innych nieprawidłowości rozwojowych, a rozumienie mowy jest u nich na dobrym poziomie. Zjawisko to często nazywa się PORM – prostym opóźnieniem rozwoju mowy.
Innym rozróżnieniem w ramach SORM jest zespół opóźnienia mowy czynnej charakteryzujący się późniejszym rozwojem mowy z uwagi na niedojrzałość aparatu artykulacyjnego. Od PORM odróżnia go to, że oprócz opóźnienia w pojawieniu się mowy występują też trudności w jej dalszym rozwoju. Do SORM zalicza się także dyslalię rozwojową, czyli opóźnienie rozwoju fonetycznego mowy spowodowane niedojrzałością aparatu mowy oraz wolniejszym rozwojem kinestezji i motoryki mowy.
Dyslalia charakteryzuje się najczęściej usuwaniem (elizją) lub zastępowaniem (substytucją) części głosek i fizjologicznie może występować do 5-7 roku życia dziecka. Wszystkie nieprawidłowości z grupy SORM stanowią przejaw dysharmonii rozwojowej (Jastrzębowska, 1997).
Zaburzenia rozwoju mowy natomiast są spowodowane różnego rodzaju patologiami. Mogą mieć one źródło biologiczne, psychiczne i społeczne. Takie nieprawidłowości mowy, zależnie od czynnika je powodującego, mogą być długotrwałe i prowadzić do powstawania zaburzeń mowy lub NORM (niesamoistny opóźniony rozwój mowy).
Dzieci, których dotyczą takie zaburzenia, czasami zaczynają mówić późno. Zdarza się także wczesne rozpoczęcie używania słów, ich mowa charakteryzuje się jednak często zniekształceniami i wadliwą wymową głosek (Famuła-Jurczak, 2020; Gacka, 2019). Powstające zaburzenia, zależnie od czynnika etiologicznego i jego nasilenia, mogą mieć charakter trwały, gdy nawet w końcowej fazie rozwoju mowa nie osiąga poziomu określonego normami. Dodatkowo nieprawidłowości mają często większe natężenie niż ma to miejsce w przypadku SORM.
Poza NORM i SORM rozróżnia się także opóźniony rozwój mowy związany z SLI (specyficznymi zaburzeniami rozwoju języka). Dzieci z SLI (tzw. late-talkers) nie posiadają innych deficytów rozwojowych, jednak wykazują długotrwałe nieprawidłowości w zakresie nie tylko mówienia, ale też rozumienia języka. Są to często przewlekłe, uporczywie trwające mimo terapii problemy (Famuła-Jurczak, 2020).
Jakie są przyczyny opóźnionego rozwoju mowy? W przypadku SORM często ciężko jest zidentyfikować przyczynę. Etiologię, choć nieznaną, próbują wyjaśniać różne teorie. Mówią one zazwyczaj o prawdopodobnym opóźnionym dojrzewaniu układu nerwowego: późniejszej mielinizacji włókien nerwowych biorących udział w prawidłowej pracy mięśni aparatu mowy, opóźnieniu dojrzewania korowych obszarów mowy czy struktur nerwowych odpowiadających za procesy nadawczo-odbiorcze.
W przypadku SORM i SLI nie stwierdza się innych zaburzeń rozwojowych czy chorób neurologicznych, natomiast w przypadku NORM obecne mogą być inne współistniejące zaburzenia, w tym całościowe zaburzenia rozwoju. Jeśli logopeda podejrzewa u swojego pacjenta NORM, najpewniej skieruje go do innych specjalistów, takich jak neurolog, laryngolog czy psychiatra. Często konieczne jest wielotorowe przeprowadzanie diagnozy i współpraca kilku lekarzy.
W przypadku NORM wyróżniamy wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny opóźnionego rozwoju mowy. Wewnętrzne przyczyny opóźnionego rozwoju mowy obejmują przede wszystkim różnorodne problemy zdrowotne:
- wrodzone wady rozwojowe czy zespoły genetyczne,
- zaburzenia słuchu (niedrożne kanaliki słuchowe, niedosłuch, głuchota, agnozja akustyczna),
- zaburzenia narządów artykulacyjnych (np. ankyloglosja – skrócone wędzidełko, wady zgryzu, przerośnięte migdałki, nieprawidłowości spowodowane zbyt długim stosowaniem smoczka lub butelki),
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (np. korowych ośrodków mowy czy układu pozapiramidowego; w przypadku urazu, niedotlenienia, porażenia mózgowego, padaczki),
- uszkodzenia mięśniowo-nerwowe,
- niepełnosprawność intelektualna,
- zaburzenia metabolizmu wiążące się z czynnością OUN,
- zaburzenia ze spektrum autyzm (ASD),
- zaburzenia emocjonalne.
Zewnętrzne przyczyny opóźnionego rozwoju mowy obejmują wszelkie czynniki środowiskowe:
- zaniedbanie wychowawcze,
- brak odpowiedniej stymulacji dziecka i dostarczania mu bodźców do mówienia,
- nieprawidłowe wzorce mowy w otoczeniu,
- nadmiar lub nieprawidłowe bodźce słowne,
- niewłaściwe reakcje bliskich na mowę dziecka,
- traumatyczne doświadczenia w życiu dziecka lub długotrwałe narażenie na stres,
- zaburzenia sensoryczne (np. przebodźcowanie).
Czy istnieją czynniki ryzyka, które mogą powodować opóźniony rozwój mowy? Oczywiście – należą do nich wszystkie stany wymienione powyżej, przy czym brak odpowiedniej stymulacji może być najważniejszym czynnikiem wpływającym na opóźnienia w rozwoju mowy dziecka.
Z tego względu tak istotne jest, by dostarczać dziecku odpowiednich bodźców, a w razie potrzeb – odpowiednio zaplanować terapię logopedyczną. Niezmiernie ważna jest relacja dziecka z rodzicem – ograniczony kontakt i codzienna komunikacja (werbalna oraz niewerbalna) z młodym człowiekiem, brak zainteresowania jego życiem, zaniżanie jego poczucia własnej wartości mogą także powodować opóźniony rozwój mowy.
Warto dodać, że w społeczeństwie istnieją różne mity dotyczące rozwoju mowy dziecka. Sugeruje się, że opóźnienie rozwoju mowy może fizjologicznie występować u chłopców czy dzieci z rodzin dwujęzycznych.
Rzeczywiście, czasami można zaobserwować późniejszy rozwój mowy w tych grupach, jednak wciąż mieści się on w granicach norm (McQuiston i Kloczko, 2011). Niestety, tak szkodliwy mit często prowadzi do lekceważenia opóźnienia mowy i zbyt późnej diagnozy logopedycznej u tych grup dzieci.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Diagnoza opóźnionego rozwoju mowy: Jakie badania są potrzebne?
Wartość odnośnika: Diagnoza-op-nionego-rozwoju-mowy-Jakie-badania-s-potrzebne--4
Diagnoza opóźnionego rozwoju mowy: jakie badania są potrzebne?
Diagnozę opóźnionego rozwoju mowy stawia logopeda lub neurologopeda, często we współpracy z lekarzami różnych specjalności i psychologiem. Logopeda przeprowadza wywiad z rodzicami, w przebiegu którego pyta o: historię medyczną rodziny, przebieg ciąży, okres poporodowy, ewentualne choroby i zażywane przez dziecko leki oraz niepokojące objawy występujące u pacjenta i sposób oraz efektywność jego obecnej komunikacji z otoczeniem.
Następnie specjalista obserwuje dziecko, co najczęściej ma postać zabawy kierowanej. U mniejszych dzieci często jest niemożliwe, by przeprowadzić wystandaryzowane testy sprawdzające zdolności komunikacyjne. Poprzez interakcje z dzieckiem logopeda ocenia ogólny rozwój dziecka – jego sprawność motoryczną i manualną, mimikę i pracę mięśni twarzy, rozwój emocjonalny, zdolność do koncentracji uwagi, spostrzeganie wzrokowe, a także rozwój językowy, sposoby komunikacji i inicjowania kontaktu przez pacjenta, sposób zabawy i jego zachowanie.
Logopeda zwraca uwagę na rozumienie i wykonywanie przez dziecko poleceń, stopień rozwoju komunikacji werbalnej, wykorzystywanie przez pacjenta do komunikacji gestów, mimiki twarzy i kontaktu wzrokowego. Neurologopeda może ocenić także rozwój aparatu mowy dziecka. Przez całe badanie szczególną uwagę specjalista zwraca na mocne i słabe strony dziecka.
Swoje obserwacje logopeda zestawia z informacjami pozyskanymi z wywiadu z rodzicami oraz od nauczycieli dziecka, jeśli nastąpiło wcześniejsze wykrycie problemu w środowisku przedszkolnym/szkolnym. Porównanie rozwoju mowy w porównaniu z normami wiekowymi i analiza dostępnych informacji zazwyczaj wystarcza do postawienia diagnozy.
Czasami konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, np. laryngologicznych, stomatologicznych, foniatrycznych (związanych z budową krtani i strun głosowych) czy neurologicznych, a także badania wzroku lub słuchu.
Kluczowe jest ustalenie przyczyny nieprawidłowego rozwoju mowy i zastosowanie odpowiedniej terapii ewentualnego schorzenia leżącego u podstawy zaburzeń. Konieczne jest to także, by jak najlepiej dostosować program terapii logopedycznej do pacjenta.
Należy podkreślić, że nawet w przypadku prostego opóźnienia rozwoju mowy warto udać się do specjalisty celem ewentualnej diagnozy i różnicowania z innymi schorzeniami, takimi jak ORM związanym z SLI czy NORM. Uznaje się, że SORM nie wymaga systematycznej terapii logopedycznej, gdyż przemija samoistnie. Nie znaczy to jednak, że diagnoza i wczesna terapia nie jest korzystna dla pacjentów – odnotowano korzystny wpływ na rozwój umiejętności komunikacyjnych dzieci z SORM, które zostały poddane takiej terapii.
Negatywnym skutkiem terapii stosowanej wtedy, kiedy nie jest ona niezbędna, może być natomiast “etykietowanie” dziecka i jego odstawanie od grupy rówieśniczej. Niebagatelna jest także rola, jaką odgrywa stres związany z opóźnionym rozwojem mowy u rodziców pacjentów. Diagnoza i terapia mogą zarówno zmniejszyć, jak i nasilić objawy stresu u rodziców. Niektórym opiekunom bowiem usystematyzowanie wiedzy o schorzeniu ich dziecka oraz plan pracy nad polepszeniem jego stanu przynosi ulgę, inni z kolei mogą pogrążać się w żalu, strachu, złości, a nawet poczuciu winy.
Przy decyzji o podjęciu interwencji logopedycznej należy wziąć pod uwagę konkretny przypadek oraz ewentualne korzyści terapii logopedycznej dla dzieci. Należy pamiętać także o tym, że znaczne opóźnienie rozwoju mowy może skutkować frustracją dziecka związaną z brakiem efektywności wyrażenia swoich potrzeb i komunikacji z otoczeniem, a także wtórnymi zaburzeniami emocjonalnymi, behawioralnymi czy społecznymi.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Terapia opóźnionego rozwoju mowy
Wartość odnośnika: Terapia-op-nionego-rozwoju-mowy-5
Terapia opóźnionego rozwoju mowy
Podstawą systematycznej terapii opóźnionej mowy jest terapia logopedyczna. Obecnie w terapii zaburzeń najczęściej stosuje się podejście, w którym na dziecko i jego dojrzałość patrzy się całościowo, oceniając jego rozwój zarówno w obszarze psychomotorycznym, poznawczym, emocjonalnym, społecznym, w zakresie przetwarzania zmysłowego, jak i rozwoju mowy.
W przypadku deficytów czy opóźnień rozwojowych w innych obszarach, ich terapia może przynieść pozytywne skutki także dla rozwoju mowy. Z tego względu terapię logopedyczną łączy się często z terapią integracji sensorycznej, ćwiczeniami motoryki i zabawami aktywizującymi inne obszary rozwoju dziecka.
Terapia logopedyczna skierowana jest nie tylko do dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, ale także do osób mierzących się z wadami wymowy, utratą zdolności mowy czy innymi zaburzeniami procesu komunikacji. Terapia jest skierowana na usuwanie zaburzeń mowy, naukę mowy, wyrównywanie opóźnień w jej rozwoju, a także doskonalenie sprawności językowej i komunikacyjnej.
Potencjalne korzyści z właściwej terapii znacząco polepszają prognozy rozwoju mowy w dłuższej perspektywie czasowej u dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy, szczególnie wtedy, gdy terapia zostaje rozpoczęta odpowiednio wcześnie.
Należy pamiętać o tym, by program terapii dostosować indywidualnie do konkretnego pacjenta, dopasowując go do jego problemów i wyzwań, z którymi się mierzy. Koniecznie jest zwrócenie uwagi nie tylko na deficyty rozwoju dziecka, ale również na jego mocne strony, wykorzystując w terapii już posiadane umiejętności pacjenta.
W efektywnej terapii ogromne jest również znaczenie otoczenia dziecka i wsparcie rodziców czy opiekunów oraz nauczycieli w celu zapewnienia odpowiedniej stymulacji dziecka. Ważna jest również systematyczność w wykonywaniu ćwiczeń oraz motywowanie dziecka do komunikacji i wyrażania swoich potrzeb, a także dostosowanie terapii do celów komunikacyjnych dziecka. Oznacza to, że głównym priorytetem terapii jest uzupełnienie tych obszarów komunikacji, w których pacjent ma problemy. Przykładowo, może on w sposób skutecznie porozumiewać się – nawet w sposób niewerbalny – z rodzicami, jednak potrzebować wsparcia w komunikowaniu swoich potrzeb w placówce edukacyjnej czy w sytuacjach społecznych z rówieśnikami.
Poza powyższymi aspektami, terapia powinna być różnorodna i ciekawa dla dziecka oraz obejmować różne formy wzmocnień prób komunikacji (Famuła-Jurczak, 2020).
W terapii opóźnionego rozwoju mowy ważna jest też współpraca z placówkami edukacyjnymi. Zaangażowanie specjalistów ds. edukacji specjalnej i współpraca z nauczycielami oraz ich edukacja w zakresie metod wspomagających rozwój mowy danego pacjenta może znacząco przyczynić się do osiąganych efektów terapii.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jakie są skuteczne metody terapii opóźnionej mowy?
Wartość odnośnika: Jakie-s-skuteczne-metody-terapii-op-nionej-mowy--6
Jakie są skuteczne metody terapii opóźnionej mowy? Metody i techniki
Nauka mowy zawsze ma charakter stopniowy, odwzorowujący naturalny tok rozwoju języka. Terapia logopedyczna zaczyna się więc często od zabaw dźwiękonaśladowczych, nauki wymowy pojedynczych sylab i samogłosek, następnie wprowadzając proste i coraz dłuższe słowa, zdania i swobodne tworzenie wypowiedzi.
Budowanie kompetencji językowych powinno jednak zachodzić równolegle z nauką innych kluczowych umiejętności. W przypadku niskiej sprawności narządów artykulacyjnych konieczne może być wprowadzenie intensywnych ćwiczeń lub metod takich, jak masaż logopedyczny. Jeśli zaburzony jest słuch fonemowy (odpowiadający za rozróżnianie poszczególnych dźwięków mowy), konieczna jest większa ilość ćwiczeń słuchowych i stymulacja sensoryczna.
Rozwój języka łączy się także z ćwiczeniami kontaktu wzrokowego, budowania wspólnego pola uwagi, a także wzmocnieniem umiejętności komunikacji, zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Dużą rolę odgrywa tu obecność rodzica w trakcie terapii logopedycznej (Gacka, 2019).
Nierzadko do procesu włączany jest psycholog – wsparcie psychologiczne może być korzystne zwłaszcza wtedy, gdy opóźnienie rozwoju mowy jest efektem traumy lub jest związane z problemami emocjonalnymi czy innymi trudnościami psychicznymi. Jeśli natomiast jako przyczynę opóźnienia mowy zidentyfikowano problemy natury medycznej, konieczne jest zaangażowanie lekarza i wprowadzenie odpowiedniej terapii.
Efekty leczenia schorzenia podstawowego zazwyczaj wpływają pozytywnie także na rozwój mowy.
Jakie istnieją metody wsparcia dla dzieci z opóźnionym rozwojem mowy? Obiektywne porównanie metod terapeutycznych nie jest możliwe, gdyż dobiera się je stosownie do umiejętności i problemów pacjenta. Poniżej przedstawiamy niektóre ze stosowanych najczęściej metod:
- zabawa kierowana,
- metoda werbo-tonalna,
- metody z wykorzystanie gestów wspomagających,
- wizualizacji.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak stymulować rozwój mowy - ćwiczenia logopedyczne
Wartość odnośnika: Jak-stymulowa-rozw-j-mowy---wiczenia-logopedyczne-7
Jak stymulować rozwój mowy - ćwiczenia logopedyczne
Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci z opóźnionym rozwojem mowy to przede wszystkim ćwiczenia:
- oddechowe – np. wydłużanie fazy wydechowej i ćwiczenia mające na celu ustalenie prawidłowego toru oddychania (wdechu przez nos);
- fonacyjne – mające na celu usprawnienie kierowania własnym głosem poprzez wydawanie różnych dźwięków (np. syczenie, chuchanie, naśladowanie sygnału karetki);
- logorytmiczne – wzmacniające poczucie rytmu, melodii, akcentu, a także płynność ruchu; zwykle są to ćwiczenia muzyczno-ruchowe lub słowno-ruchowe;
- wspomagające słuch fonemowy – ćwiczenia uczące różnicować różne dźwięki mowy ludzkiej, np. w celu odróżniania podobnie brzmiących wyrazów;
- usprawniające pracę aparatu mowy – masaże logopedyczne lub czynne ćwiczenia, np. wywołujące pionizację języka czy usprawniające mięsień okrężny warg, a także ćwiczenia w postaci opowiadań logopedycznych;
- artykulacyjne – mające na celu naukę prawidłowej wymowy głosek.
Wszystkie ćwiczenia są dostosowane indywidualnie do potrzeb dziecka. U małych dzieci często stosuje się trening poprzez zabawę: zabawy dźwiękonaśladowcze, zabawy z wyrazami czy rytmiczno-ruchowe.
Stosuje się także ćwiczenia ogólnorozwojowe, takie jak trening koncentracji uwagi, kształtowanie funkcji wzrokowych i słuchowych, ćwiczenia pamięci. Ćwiczenia poprawności i wyrazistości wypowiedzi często wspomaga się wystukiwaniem sylab.
Niezmiernie ważny jest wpływ domu na rozwój mowy dziecka. Stworzenie stymulującego środowiska w naturalnych warunkach życia młodych pacjentów odgrywa ogromną rolę w ich rozwoju. Poprzez stymulujące środowisko rozumie się warunki, w których dziecko może ujawnić swój pełny potencjał rozwojowy.
W przypadku rozwoju mowy jest to nie tylko dostarczanie nowych bodźców poznawczych, ale też odpowiednie motywowanie do komunikacji, bogate interakcje z dzieckiem oraz wspieranie go w jego rozwoju.
Przeprowadź badanie rozwoju mowy
Badanie przeprowadzana przez neurologopedę pomoże zidentyfikować potencjalne trudności w zakresie rozwoju komunikacji.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Rola rodziców w terapii mowy dziecka
Wartość odnośnika: Rola-rodzic-w-w-terapii-mowy-dziecka-8
Rola rodziców w terapii mowy dziecka: Porady dla rodziców dziecka z opóźnionym rozwojem mowy
Jak wspierać rozwój mowy dziecka w domu? Możesz wykonywać z nim określone ćwiczenia logopedyczne, jednak nie można przecenić znaczenia komunikacji w procesie terapii opóźnienia mowy. Codziennie rozmowy i spędzanie czasu z dzieckiem są doskonałą okazją do tego, by wspierać jego rozwój – nie tylko rozwój mowy. Poniżej kilka wskazówek, które można zastosować na co dzień:
- spędzaj z dzieckiem jak najwięcej czasu, poświęć mu swoją uwagę i zapewnij poczucie bliskości;
- zaangażuj dziecko w codzienne aktywności w domu;
- zadbaj o ruch i rozwój fizyczny dziecka, a także o rozwój narządu mowy, który wspomagają różne zabawy: dmuchanie piórek, robienie baniek mydlanych, śmieszne miny;
- wspomagaj rozwój sensoryczny dziecka, np. poprzez zabawy w domu (zabawy jedzeniem, malowanie palcami);
- rozmawiaj z dzieckiem – sposób komunikacji powinien być prosty, zdania krótkie, brak zbędnych zdrobnień, za to wiele mimiki i odpowiedniej modulacji głosu;
- ogranicz bodźce – rozpraszające dźwięki, media czy grające zabawki mogą być przeszkodą w rozwoju mowy;
- wprowadź stymulujące zabawy – może to być naśladowanie dźwięków czy odgłosów zwierząt, zabawy pełne wyrażeń dźwiękonaśladowczych, czytanie książek, śpiewanie piosenek, historyjki obrazkowe, zagadki, memory czy zabawki pozwalające odgrywać scenki typowe dla codziennego życia;
- daj dziecku szansę na komunikację – poczekaj, aż o coś poprosi czy zwróci się do Ciebie o wsparcie, zanim spełnisz jego potrzeby.
Budowanie pozytywnej relacji między rodzicem a dzieckiem z opóźnionym rozwojem mowy jest bardzo istotne w procesie terapii. Codzienna komunikacja werbalna i niewerbalna oraz pozytywne wzmocnienia ze strony rodzica, zapewnianie poczucia bliskości, bycia docenianym i ważnym, pozytywnie wpływają na rozwój mowy.
W terapii logopedycznej konieczna jest także edukacja rodziców i zaangażowanie ich w przebieg terapii oraz zachęcanie do kontynuowania jej w domu, naturalnym otoczeniu dziecka, poprzez wplatanie do codziennych zabaw. Podejście interakcyjne (Gacka, 2019) zakłada największą efektywność terapii mowy właśnie w interakcji na linii dziecko-rodzic.
Kluczowe jest tu nie tylko mówienie do dziecka, a komunikacja z nim, zachęcanie do wyrażania swoich potrzeb, stawianie pytań, interpretowanie mowy niewerbalnej dziecka i nadawanie im werbalnego znaczenia. Młody człowiek w sposób naturalny naśladuje rodzica, który stara się modelować jego zachowanie.
Nawet w przypadku poważnego opóźnienia mowy i/lub zaburzeń zarówno jej ekspresji, jak i percepcji, u dzieci nigdy nie mówimy o zmianach trwałych, nawet w przypadku NORM.
Leczenie zabiegowe lub farmakologiczne schorzeń leżących u podstawy zaburzenia, wspomaganie rozwoju ruchowego, wsparcie psychologa i terapeuty SI oraz terapia logopedyczna w połączeniu z wysoką neuroplastycznością dziecięcego mózgu mogą sprawić, że nawet potencjalnie poważne zaburzenie mowy zostanie znacznie zmniejszone lub zlikwidowane. W każdym przypadku konieczna jest jednak odpowiednia terapia, wsparcie rodziców – i czas (Jastrzębowska, 1997).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Bibliografia
Wartość odnośnika: Bibliografia-9
Bibliografia - książki i materiały o opóźnionym rozwoju mowy
- Demel G., 1996: “Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”. WSiP, Warszawa
- Famuła-Jurczak A., 2020: “(Nie)obecni rodzice w terapii logopedycznej dziecka w wieku przedszkolnym”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia Paedagogica 13
- Gacka E., 2019: “Podejście interakcyjne rodzic-dziecko w terapii opóźnień rozwoju mowy”. Logopedia, 48(1)
- Jastrzębowska G., 1997: “Istota i klasyfikacja opóźnień rozwoju mowy”. Audiofonologia, Tom X
- Knapek M., Chlanda A., 2016: “Opóźniony rozwój mowy – etiologia, diagnoza, terapia”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia Logopaedica VI
- McQuiston S., Kloczko N., 2011: “Rozwój mowy i języka – monitorowanie przebiegu i zaburzenia”. Pediatria po Dyplomie, 15(5)
Dowiedz się więcej o rozwoju dziecka
Style przywiązania
Czym są style przywiązania u dziecka i jak je rozpoznać?
Edukacja
Adaptacja do przedszkola – jak przebiega i jak przygotować dziecko?
Rozwój dziecka
Diagnoza inteligencji dzieci – kto ją przeprowadza i jak przebiega test IQ?
Integracja sensoryczna
Integracja sensoryczna – na czym polega diagnoza i terapia SI?
Umów się na konsultację
