- Fiklon – centrum diagnozy i terapii małego dziecka
- → Wiedza
- →Terapia afazji dziecięcej – jak przebiega i kto ją prowadzi
Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Terapia afazji dziecięcej – jak przebiega i kto ją prowadziPrzed wdrożeniem terapii afazji konieczne jest przeprowadzenie specjalistycznej, wielokierunkowej diagnozy, która obejmuje badanie logopedyczne lub neurologopedyczne oraz inne badania i konsultacje specjalistyczne, w tym badanie słuchu, neurologiczne oraz wizytę u psychologa. Dopiero po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z rodzicami, obserwacji i badaniu dziecka oraz zebraniu wszelkich potrzebnych danych możliwe jest postawienie diagnozy afazji wraz z określeniem jej rodzaju, a następnie zaplanowanie odpowiednich i dostosowanych indywidualnie do pacjenta oddziaływań terapeutycznych.
AKTUALIZACJA: 20 września, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Dorota Malżycka
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Od czego zacząć terapię afazji?
Wartość odnośnika: Od-czego-zacz-terapi-afazji--
Od czego zacząć terapię afazji?
W pierwszym etapie terapii afazji kluczową rolę odgrywa specjalista mający wiedzę na temat budowy i funkcjonowania mózgu, taki jak neurologopeda czy neuropsycholog, który określa mechanizm leżący u podstawy zaburzenia mowy oraz stara się znaleźć zachodzące równolegle mechanizmy zachowane, zachodzące prawidłowo, powiązane funkcjonalnie z umiejętnościami językowymi.
Czasami terapia afazji oparta na tych mechanizmach (czyli na mocnych stronach dziecka) może pomóc w przywracaniu lub wspomaganiu rozwoju mowy, a jeśli nie jest to możliwe – w zastąpieniu komunikacji werbalnej innymi rodzajami komunikacji (Chilman, 2022).
W diagnozie i późniejszym planowaniu terapii dziecka z afazją wyróżniamy następujące etapy (mogą się one różnić lub nakładać na siebie, w zależności od tego, jaki rodzaj pracy preferuje dany terapeuta):
- identyfikacja trudności dziecka i scharakteryzowanie problemu poprzez nawiązanie z nim kontaktu, jego obserwację i badanie możliwości komunikacyjnych, a także wywiad z opiekunami dziecka;
- wyodrębnienie przyczyn występujących problemów – na podstawie wywiadu z rodzicami, opinii przedszkola, dostępnych danych medycznych, wyników badań i własnych obserwacji;
- zestawienie symptomów – określenie, w jakim obszarach i w jakim nasileniu występują objawy;
- postawienie szczegółowej diagnozy na podstawie przyczyn i symptomów;
- określenie możliwych następstw zaburzeń w obszarze psychicznym i społecznym – konieczna jest tu praca nie tylko z dzieckiem, ale także z rodzicami i opiekunami z placówki, do której uczęszcza dziecko;
- terapia logopedyczna (Parol, 1997).
Warto podkreślić, że rozpoczęcie wczesnej terapii daje szansę na szybsze polepszenie funkcjonowania dziecka. Im młodsze dziecko poddane jest interwencji terapeutycznej, tym szybciej obserwuje się prawidłowy rozwój mowy.
Sugeruje się, że terapię można rozpocząć już u dzieci w 2 roku życia, jeśli przejawiają trudności w rozumieniu prostych poleceń i nie używają pojedynczych słów, lub w 3 roku życia, jeśli nie używają fraz dwuwyrazowych. Wielu specjalistów uważa, że warto skonsultować się ze neurologopedą nawet wtedy, gdy roczne dziecko nie zaczyna używać pojedynczych 2-3 słów i/lub gdy nie przejawia zrozumienia mowy, np. poprzez wykonywanie poleceń. Nie musi to wskazywać na poważne problemy, jednak może rodzić podejrzenia opóźnienia rozwoju mowy, zaburzeń ze spektrum autyzmu czy nawet afazji.
W każdym z tych przypadków wczesna diagnoza umożliwia zaplanowanie szybkiej, dostosowanej do potrzeb dziecka pomocy.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak wygląda terapia afazji?
Wartość odnośnika: Jak-wygl-da-terapia-afazji--1
Jak wygląda terapia afazji?
Kto prowadzi terapię afazji dziecięcej? Jest to często neurologopeda lub neuropsycholog. Wymagana jest ścisła współpraca z rodzicami, placówką przedszkolną oraz ewentualnie innymi specjalistami, takimi jak neurolog, fizjoterapeuta czy psychiatra, jeśli zachodzi taka konieczność. Pedagog specjalny może również uczestniczyć w procesie wspomagania dziecka, np. poprzez naukę danej metody AAC (Chilman, 2022).
Jak długo trwa terapia afazji u dziecka? Nie ma określonego czasu jej trwania, ponieważ terapia dostosowywana jest indywidualnie do problemu każdego dziecka. Najczęściej stosuje się tzw. diagnozę funkcjonalną, czyli po pewnym czasie terapii ocenia się poczynione przez dziecko postępy oraz rewiduje się diagnozę i sposoby postępowania terapeutycznego, dostosowując je do aktualnego stanu dziecka.
Jak dokładnie wygląda terapia afazji u dziecka? Jest to zależne od problemów, z jakimi mierzy się pacjent. Diagnoza określa obszary, w których dziecko wymaga wsparcia, a także jego mocne strony, które można wykorzystać w terapii. Przykładowe cele i ćwiczenia terapeutyczne wymieniono poniżej, jednak należy pamiętać o tym, że każda terapia dostosowana jest do konkretnego pacjenta (Skibska, 2012).
Pojedyncza sesja nigdy nie trwa zbyt długo – dziecko powinno przez cały czas wyrażać zainteresowanie tematem i skupiać swoją uwagę na zadaniu. Optymalnie jest przeprowadzanie 2-3 sesji w tygodniu, dodatkowo istotne jest, by rodzice i personel przedszkola również pracowali z dzieckiem nad rozwojem jego mowy. W razie potrzeby w proces terapii zaangażowani są także inni specjaliści: neurolog, psycholog, neuropsycholog, fizjoterapeuta czy terapeuta zajęciowy.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jakie są rodzaje terapii afazji u dzieci?
Wartość odnośnika: Jakie-s-rodzaje-terapii-afazji-u-dzieci--2
Jakie są rodzaje terapii afazji u dzieci?
To, jak wygląda terapia afazji, zależy w głównej mierze od postawionego sobie celu terapii. W przypadku afazji nabytej na skutek np. choroby czy urazu mózgu celem terapii jest przywrócenie funkcji językowych.
Jeśli uszkodzenie jest trwałe (np. na skutek usunięcia guza wraz z pewnym obszarem mózgu), konieczne może być wprowadzenie AAC (komunikacji wspierającej i alternatywnej) jako oddziaływania kompensacyjnego.
W przypadku, gdy mamy do czynienia z afazją rozwojową, podstawowym oddziaływaniem terapeutycznym są ćwiczenia logopedyczne wspomagające umiejętności dotyczące mowy – jest to tzw. oddziaływanie korekcyjne, mające na celu usprawnienie zaburzonych funkcji (Chilman, 2022).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Metody terapii w afazji
Wartość odnośnika: Metody-terapii-w-afazji--3
Metody terapii wykorzystywane w afazji
Metodami wykorzystywanymi w terapii afazji są:
- leczenie medyczne – może to być terapia farmakologiczna lub leczenie neurochirurgiczne; stosowana jest w przypadku tych pacjentów, u których jest taka możliwość i leczenie takie zaleci lekarz neurolog lub neurochirurg;
- oddziaływania fizjoterapeutyczne – metoda fizjoterapii dobierana jest do stanu pacjenta i oczekiwanych celów, stosuje się ją w celu wspomagania ogólnego rozwoju dziecka z naciskiem na rozwój motoryki; przykładowe metody fizjoterapii to metoda Vojty czy NDT Bobath;
- terapia neurologopedyczna – ma na celu usprawnienie funkcji poznawczych takich, jak pamięć, myślenie, uwaga czy funkcje wzrokowo-przestrzenne, co również jest kluczowe w terapii afazji;
- komunikacja z zastosowaniem terapii w formie AAC (komunikacja wspomagająca i alternatywna, ang. Augmentative and Alternative Communication), np. urządzenie MÓWik;
- terapia logopedyczna ukierunkowana na rozwój mowy werbalnej i poprawnej artykulacji.
Decyzja o wprowadzeniu komunikacji alternatywnej powinna być podjęta przez zespół specjalistów, którzy są w stanie dokładnie określić poziom rozwoju dziecka pod względem nie tylko mowy, ale także innych funkcji poznawczych, czy też jego rozwój emocjonalny.
Priorytetem w terapii afazji powinno być rozwijanie umiejętności werbalnych, jednak w przypadku niesatysfakcjonujących rezultatów zasadne może być wprowadzenie AAC, by zapobiegać negatywnym następstwom problemów z komunikacją. Mowa służy dziecku nie tylko do komunikowania swoich potrzeb, ale także do nawiązywania więzi z rówieśnikami, nauki, budowania poczucia własnej wartości i wyrażania emocji.
Niemożność spełnienia tych potrzeb może spowodować u dziecka obniżone poczucie własnej wartości, izolację społeczną, problemy z nauką, zaburzenia emocjonalne czy zaburzenia zachowania. Metody komunikacji alternatywnej mogą zniwelować ryzyko wystąpienia takich negatywnych stanów poprzez zastąpienie komunikacji werbalnej innymi metodami porozumiewania się z otoczeniem (Chilman, 2022).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jakie ćwiczenia obejmuje terapia logopedyczna?
Wartość odnośnika: Jakie-wiczenia-obejmuje-terapia-logopedyczna--4
Jakie ćwiczenia obejmuje terapia logopedyczna?
W ramach terapii logopedycznej dziecku proponowane są zróżnicowane ćwiczenia – ich celem jest zainteresowanie i zmotywowanie dziecka przy jednoczesnym osiąganiu efektu terapeutycznego.
Część z nich to ćwiczenia ogólne, wspomagające także inne obszary rozwoju dziecka, takie jak ćwiczenia:
- relaksacyjne,
- ruchowe, rozwijające motorykę małą oraz dużą,
- usprawniające zdolność koncentracji uwagi,
- rozwijające percepcję wzrokową i słuchową,
- uczące dziecko myślenia przyczynowo-skutkowego oraz indukcyjnego (używania wyobraźni, łączenia skojarzeń, wyciągania wniosków),
- usprawniające koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową.
Ćwiczenia stricte logopedyczne mają natomiast na celu:
- stymulować psychiczną gotowość do mówienia, nabrania odwagi i ochoty ku formułowaniu swobodnych wypowiedzi,
- rozwijać zasób słownictwa,
- wspomagać poprawność wypowiadanych słów i wypowiedzi - zarówno fonetyczną, jak i gramatyczną,
- poprawiać płynność i długość wypowiedzi,
- wzmacniać sprawność aparatu artykulacyjnego, oddechowego i fonacyjnego (Gunia, 2012).
W ramach terapii często wykorzystywane są takie metody, jak:
- wierszyki, wyliczanki czy piosenki (tzw. wypowiedzi zrytmizowane),
- klaskanie, rzucanie piłką czy podskakiwanie towarzyszące mówieniu w celu ćwiczenia analizy i syntezy wypowiedzi (Skibska, 2012),
- masaż twarzy i narządów artykulacyjnych,
- opowiadanie ilustracji czy historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,
- wprowadzanie nowych słów poprzez mechanizm: powtarzania i poznania, następnie zrozumienia i nazywania,
- wspomaganie wizualno-motoryczne (np.: gesty naturalne czy werbogesty),
- stwarzanie sytuacji, w których można wykorzystać mocne strony i dobrze opanowane umiejętności dziecka.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Czy afazja u dzieci jest możliwa do wyleczenia?
Wartość odnośnika: Czy-afazja-u-dzieci-jest-mo-liwa-do-wyleczenia--5
Czy afazja u dzieci jest możliwa do wyleczenia?
Czy dziecko z afazją zacznie mówić? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta i w dużej mierze zależy od tego, jaki rodzaj afazji został zdiagnozowany u dziecka, jak wcześnie została postawiona diagnoza i wdrożona terapia, a także czy dziecko ma zaburzenia towarzyszące.
Afazja nabyta występująca u dzieci z uszkodzeniem mózgu ma miejsce częściej, niż u dorosłych (35% dzieci w porównaniu do 1-3% dorosłych), jednak obserwuje się zdecydowanie szybszy powrót płynności mowy niż u osób dorosłych. Im dziecko jest młodsze, tym proces ten zachodzi sprawniej.
Rokowanie zależy także od rozległości uszkodzenia mózgu i stopnia, w jakim dziecko rozwinęło mowę przed wystąpieniem zaburzenia. Być może funkcje językowe zostaną w pełni przywrócone, może dojść też do częściowego ustąpienia objawów, u niektórych pacjentów natomiast nie obserwuje się poprawy, a utrata mowy jest trwała (Pilarska, 2017).
U dzieci z afazją rozwojową czy opóźnieniem mowy interwencje terapeutyczne przynoszą często dużą poprawę. Efekty są widoczne zwłaszcza wtedy, gdy udało się postawić wczesną diagnozę i szybko wdrożyć odpowiednie metody terapii. Niezmiernie ważne jest także wsparcie rodziców i środowiska, w którym funkcjonuje dziecko.
Efekty terapii są bardziej widoczne w przypadku dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji ekspresyjnej. W przypadku afazji percepcyjnej trudności w rozumieniu mowy i wypowiadaniu się mogą być trwalsze. Dziecko mimo terapii często nadal popełnia błędy gramatyczne, składniowe i zniekształca brzmienie wypowiadanych słów.
Terapia znacznie polepsza natomiast kontakt emocjonalny z dzieckiem i jego chęci do zastępowania komunikacji niewerbalnej słowami (Skibska, 2012). Czasami, by zapobiegać powstawaniu wtórnych zaburzeń na tle emocjonalnym, zaburzeń zachowania i wycofania społecznego, pomocne może być wprowadzenie komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Jak pracować z dzieckiem z afazją?
Wartość odnośnika: Jak-pracowa-z-dzieckiem-z-afazj--6
Jak pracować z dzieckiem z afazją?
Częstym pytaniem rodziców dziecka z afazją jest to, jak mówić do dziecka, by wspomagać rozwój jego mowy. Starajmy się mówić:
- powoli,
- używając prostych i krótkich zdań,
- stosując w większości słowa i wyrażenia znane dziecku,
- eksponując ważne słowa przez ich podkreślenie intonacją czy akcentem,
- nie używając zbyt wielu zdrobnień,
- akceptując gesty i miny dziecka używane w ramach komunikacji niewerbalnej,
- ucząc dziecko początkowo prostych słów, zaczynających się od sylab otwartych (zakończonych samogłoską),
- chwaląc za samodzielnie wypowiadane spontanicznie słowa dziecka,
- łącząc nowe słowa z przedmiotami przedstawiającymi ich znaczenie, w razie potrzeby przypominając czy powtarzając dziecku dane słowa,
- mobilizując dziecko do kontaktu werbalnego bez stosowania nacisków, reagując na każdy przejaw chęci komunikacji ze strony dziecka, dając mu serdeczne wsparcie i dużo cierpliwości, chwaląc jego spontaniczne wypowiedzi.
Jak wspierać dziecko z afazją? Zarówno w przypadku terapeuty, rodziców, jak i opiekunów, dobrze jest kierować się takimi zasadami pracy z dzieckiem afatycznym, jak:
- nastawienie na podnoszenie motywacji dziecka do mówienia (bez zmuszania go do tego, a raczej przez stwarzanie sytuacji stymulujących, zachęcających dziecko do komunikacji werbalnej),
- bliski kontakt emocjonalny z dzieckiem, nastawienie na zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, uznania, życzliwości,
- cierpliwe oczekiwanie na postępy,
- docenianie i wzmacnianie (nagradzanie, chwalenie) wszelkich przejawów chęci do komunikacji,
- dawanie dziecku przestrzeni do okazywania uczuć przy jednoczesnym wzmacnianiu pozytywnych emocji i stwarzaniu takich sytuacji, które są dla dziecka źródłem takowych,
- obserwowanie i słuchanie dziecka, podążanie za nim,
- stały kontakt wzrokowy i fizyczny,
- wybór odpowiedniego momentu na ćwiczenia (dziecko powinno być wypoczęte, a nie zmęczone czy rozdrażnione) (Gunia, 2012).
Jak ćwiczyć z dzieckiem z afazją? Kluczowa jest stymulacja mózgu, szczególnie jego lewej półkuli. Stosuje się więc zabawy mające na celu szeregowanie, układanie sekwencji i ujmowanie relacji między przedmiotami. Powinno się unikać oglądania przez dziecko bajek (w czasie takiej aktywności stymulowana jest w większej mierze prawa półkula mózgu).
Należy redukować także inne bodźce mogące ograniczać rozwój mowy, np. niesprzyjające środowisko. W celu wspomagania rozwoju można stosować zabawy ogólnorozwojowe, logopedyczne oraz etykietki przyklejane na przedmioty w domu, a także uczyć się z dzieckiem wierszyków, rymowanek czy piosenek, opowiadać różne historie czy wymyślone dialogi, w które dziecko z zainteresowaniem będzie się angażować. Istotne jest, by w procesie uczestniczyła cała rodzina dziecka oraz personel placówki, do której ono uczęszcza.
Konsultacja logopedyczna
Porozmawiaj z ekspertką, jeśli niepokoi Cię mowa i komunikacja Twojego dziecka.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Materiały o terapii afazji dziecięcej
Wartość odnośnika: Materia-y-o-terapii-afazji-dzieci-cej-7
Materiały o terapii afazji dziecięcej:
- Chilman A., 2022: “Metody pracy terapeutycznej z pacjentami z afazją”. Konteksty Pedagogiczne 2(19):33-42
- Gunia G., 2012: “Afazja, afazja dziecięca (alalia)” [w:] “Wprowadzenie do logopedii”, pod red. Gunia G., Lechta V., Wydawnictwo Impuls, Kraków, 99-108
- Parol U., 1997: “Dziecko z niedokształceniem mowy. Diagnoza, analiza, terapia”. WSiP, Warszawa
- Pilarska E., 2017: “Afazja rozwojowa”. Neurologia Dziecięca, 26(52):85-87
- Skibska J., 2012: “Neurologopedia w teorii i praktyce. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii dziecka”. Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała