Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.

Terapia ręki – na czym polega i jak przebiega?

Mała motoryka odgrywa ogromną rolę w naszym funkcjonowaniu. To dzięki rękom jesteśmy w stanie podnosić przedmioty i manipulować nimi. Ręce to też narzędzie służące do bardziej precyzyjnych ruchów, które często wydają nam się naturalne, jednak w rzeczywistości są złożone i wymagają olbrzymiej koordynacji i dokładności. Może to być manipulowanie małymi przedmiotami, zapinanie guzików, wiązanie butów, pisanie czy czynności samoobsługowe. Z racji na ich ogromną rolę w naszym życiu, sprawność rąk jest kluczowa w rozwoju dziecka. Z poniższego artykułu dowiesz się, czym jest mała motoryka i diagnoza ręki, a także dla kogo przeznaczona jest terapia ręki i na czym ona polega.

AKTUALIZACJA: 16 stycznia, 2025
Terapia ręki – na czym polega i jak przebiega?
Magdalena Medyńska
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA

Magdalena Medyńska

Spis treści

Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Mała motoryka - dlaczego jest tak ważna?

Wartość odnośnika: Ma-a-motoryka---dlaczego-jest-tak-wa-na--

Mała motoryka - co to znaczy i dlaczego jest tak ważna?

Mała motoryka to wszelkie precyzyjne ruchy dłoni, nadgarstka i palców umożliwiające dokładne manipulowanie przedmiotami, pisanie i inne czynności wymagające takich ruchów. Mała motoryka obejmuje również czucie dotyku w obrębie dłoni, dzięki czemu możemy rozpoznawać różne kształty, faktury, struktury.

 

To dzięki małej motoryce umiemy rozpoznawać przedmioty, manipulować nimi, wykonywać czynności samoobsługowe, wycinać, pisać i wykonywać inne precyzyjne zadania. Te umiejętności – ćwiczone w trakcie terapii ręki – wykorzystujemy w każdej dziedzinie życia, natomiast trudności w obrębie motoryki małej bez odpowiedniej terapii mogą zostać utrwalone, powodując w przyszłości, np. przy nauce pisania w szkole. 

 

Warto nadmienić także, że mała motoryka jest ściśle związana z ogólnym rozwojem motorycznym dziecka, a także z umiejętnościami koordynacji, koncentracji, a nawet mowy. 

 

Jeśli u dziecka specjalista widzi zaburzenia rozwoju motoryki małej, w pierwszej kolejności sprawdza także ogólny rozwój dziecka i sprawność jego motoryki dużej (obejmuje ona wszelkie ruchy angażujące całe ciało dziecka lub jego większe części – tułów, kończyny górne lub dolne, obręcz barkową czy miednicę).

 

Jest to zgodne z prawami rozwoju dziecka, wedle których dziecko najpierw uczy się ruchów dużych, a następnie coraz bardziej precyzyjnych. W pierwszej kolejności rozwijają się górne partie ciała (rozwój cefalokaudalny) oraz te położone bliżej osi ciała (rozwój proksymodystalny), tak więc jako pierwsze dziecko zaczyna utrzymywać posturę ciała i przejawiać duże ruchy rąk, następnie coraz bardziej rozwijają się mięśnie ramion, przedramion, a na końcu dłoni i palców.

 

Na małą motorykę wpływa także tzw. przystosowanie posturalne, czyli dostosowywanie położenia ciała do wykonywanej czynności (Bartkiewicz i Giczewska, 2014).

 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Diagnoza ręki - kto ją przeprowadza i jak wygląda?

Wartość odnośnika: Diagnoza-r-ki---kto-j-przeprowadza-i-jak-wygl-da--1

Diagnoza ręki - kto ją przeprowadza i jak wygląda?

Diagnoza ręki, wbrew pozorom, nie skupia się jedynie na tym narządzie ciała. Pierwsza wizyta u specjalisty terapii ręki rozpoczyna się od dokładnego wywiadu z rodzicami dziecka, a także obserwacji pacjenta.

 

W trakcie wywiadu terapeuta pyta rodziców o przebieg ciąży i porodu, trudności występujące w okresie noworodkowym i niemowlęcym oraz obecnie obserwowane problemy. Dopytuje także o zauważone trudności w obszarze samoobsługi (korzystanie z toalety, jedzenie, ubieranie się).

 

W czasie obserwacji dziecka terapeuta sprawdza nie tylko sprawność dłoni, ale także rozwój całego ciała:

  • motorykę dużą, 
  • motorykę małą, 
  • napięcie mięśniowe,
  • procesy sensoryczne. 

Oceniany jest sposób poruszania się czy zmian pozycji, postawa całego ciała, orientacja w schemacie ciała i przestrzeni (odczuwanie własnego ciała, dotykanie poszczególnych jego elementów, poruszanie nimi, rozumienie relacji przestrzennych), a także napięcie mięśniowe.

 

Przetwarzanie bodźców dotykowych badane jest w kontekście możliwej nadwrażliwości dotykowej lub podwrażliwości (słabego czucia własnego ciała i problemów z integracją sensoryczną), które mogą wpływać na trudności w precyzyjnych ruchach rąk czy uzyskaniu odpowiedniego chwytu pisarskiego.

 

Ważna jest również zdolność koordynacji, płynności ruchów i zgrabności ruchowej, a także sposób chodzenia, planowania ruchu i wykonywania sekwencji ruchów. Za te umiejętności odpowiada głównie układ przedsionkowy (ucho wewnętrzne i mózg) i one również są sprawdzane w trakcie diagnozy (Bartkiewicz i Giszewska, 2014). 

 

Po dokonaniu analizy poziomu rozwojowego dziecka i przejawianych przez nie trudności terapeuta opracowuje indywidualny program terapeutyczny, cele terapii oraz plan pracy, a także przekazuje rodzicom wskazówki do pracy w domu i ewentualne zalecenia konsultacji z innymi specjalistami.

 

U dzieci przejawiających zaburzenie motoryki małej przyczyny problemu mogą być bowiem różne i obejmować także: 

  • schorzenia układu kostnego, 
  • nieprawidłowości napięcia mięśniowego,
  • zaburzenia neurologiczne. 

W związku z tym czasem może być konieczna diagnoza SI, diagnoza neurologiczna lub konsultacje innych terapeutów czy lekarzy. 

 

W terapii ręki stosuje się diagnozę ewolucyjną, co oznacza, że postępy dzieci w zakresie motoryki małej są regularnie sprawdzane. Po usunięciu dostrzeżonych wcześniej trudności, terapeuta przedstawia rodzicom pełną diagnozę i kończy proces terapii (Zielińska, 2020).

 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Co to jest terapia ręki i na czym polega?

Wartość odnośnika: Co-to-jest-terapia-r-ki-i-na-czym-polega--2

Co to jest terapia ręki i na czym polega?

Terapia ręki to działania terapeutyczne mające na celu wsparcie dziecka w osiągnięciu większego poziomu samodzielności w czynnościach samoobsługowych oraz innych aktywnościach życia codziennego. Terapia bierze pod uwagę również to, by poprzez odpowiednie ćwiczenia i stymulację zapobiegać utrwalaniu się złych nawyków i powstawania głębszych zaburzeń w przypadku stwierdzenia defektów motoryki małej. 

 

Jak wspomniano, terapia ręki nie skupia się jedynie na rękach czy dłoniach, ale także na całym ciele, postawie i ruchach dużych. Ćwiczenia manualne i ruchy precyzyjne dłoni poprzedzone są więc ćwiczeniami ogólnorozwojowymi.

 

Problemy dziecka, takie jak nieprawidłowy chwyt, kłopoty z pisaniem czy trudności z ruchami precyzyjnymi, mogą mieć podłoże nie w zaburzeniach dotyczących samej dłoni, a w nieprawidłowościach posturalnych czy sensorycznych, a także w problemach z koordynacją ciała czy równowagą.

 

Dlatego właśnie tak ważne jest całościowe podejście do pacjenta. Warto pamiętać też o tym, że w obrębie ręki znajduje się wiele elementów, które muszą prawidłowo działać i ze sobą współpracować: mięśnie, kości i stawy.

 

W jednej ręce znajduje się 27 kości, co idealnie pokazuje, jak złożonym jest ona narzędziem. Z tego względu nigdy nie skupiamy się na konkretnych elementach ręki czy dłoni, a w terapii naszym celem jest usprawnienie działania ręki jako całości (Bartkiewicz i Giszewska, 2014; Burtowy, 1992).

 

Plan terapii ręki powinien zostać ustalony indywidualnie dla każdego pacjenta. Obejmuje on nie tylko oddziaływania fizyczne, takie jak ćwiczenia i zabawy ruchowe oraz manualne czy masaże, ale również wspiera sferę poznawczą dziecka. Terapia musi być dostosowana zarówno do poziomu rozwoju fizycznego, jak i psychicznego pacjenta, co jest istotne szczególnie w przypadku dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Często plan terapii bywa dostosowywany w trakcie jej realizacji, w miarę większego rozumienia przyczyn problemów pacjenta i obserwacji jego postępów.

 

Terapia ręki jest procesem wieloetapowym i dostosowanym do dziecka. Z tego względu ciężko odpowiedzieć na pytanie, jak długo trwa terapia ręki i ile sesji może być koniecznych, ponieważ u każdego pacjenta może to wyglądać inaczej (Zielińska, 2020).

 

Pojedyncze zajęcia trwają zwykle 45 minut i odbywają się 1-2 razy w tygodniu aż do momentu osiągnięcia określonych w programie terapii celów. Poza pracą na zajęciach istotna jest także praca z dzieckiem w domu, o czym wspominamy w dalszej części artykułu.

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Kiedy i dlaczego warto przeprowadzić w terapię ręki?

Wartość odnośnika: Kiedy-i-dlaczego-warto-przeprowadzi-w-terapi-r-ki--3

Kiedy i dlaczego warto przeprowadzić w terapię ręki? Jakie są jej cele i efekty?

Jak już wspomniano, zadaniem terapii ręki jest ułatwienie dziecku osiągnięcia samodzielności w czynnościach życia codziennego. Za cel terapia ręki stawia sobie nie tylko osiągnięcie optymalnego poziomu samoobsługi, ale też doskonalenie sprawności manualnej, grafomotoryki i funkcji percepcyjnych czy związanych z koordynacją wzrokowo-ruchową. Wśród celów terapii ręki można więc wymienić:

  • rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej,
  • usprawnianie precyzyjnych ruchów rąk, nadgarstków, jak i całej kończyny górnej,
  • doskonalenie sprawności manipulacyjnej ręki i umiejętności chwytu (np. poprzez ćwiczenie umiejętności separacji poszczególnych palców i usprawnianie siły mięśniowej dłoni),
  • normalizacja napięcia mięśniowego,
  • usprawnianie czucia w obrębie dłoni i palców,
  • praca nad techniką pisania, wycinania, malowania (w tym korekta zaburzonego chwytu pisarskiego, doskonalenie tempa pisania),
  • nauka i utrwalanie nazw palców, odróżniania dłoni prawej i lewej,
  • rozwijanie równowagi i koordynacji ruchowej (ogólnej, obustronnej, wzrokowo-ruchowej),
  • rozwijanie percepcji wzrokowej,
  • rozwijanie stabilizacji centralnego układu posturalnego,
  • kształtowanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni,
  • praca nad przekraczaniem linii środka ciała,
  • wspomaganie rozwoju zdolności koncentracji, skupienia uwagi, patrzenia (Bartkiewicz i Giszewska, 2014; Zielińska, 2020).

Efekty terapii ręki to nie tylko poprawa motoryki małej, sprawności manualnej i grafomotorycznej. Terapia wpływa także pozytywnie na ogólne cechy fizyczne (sprawność,siła i zręczność). Zauważalne są również: 

  • skutki psychologiczne i emocjonalne – redukcja stresu i większa pewność siebie,
  • pozytywne efekty widoczne w obszarze integracji sensorycznej,
  • normalizacja napięcia mięśniowego,
  • wpływ na rozwój mowy (stymulacja ręki pobudza w mózgu nie tylko ośrodek odpowiedzialny za ruchy ręki, ale także pola odpowiedzialne za ruchy całego ciała oraz ośrodek ruchowy narządów mowy) (Martenka, 2023).

Powyższe korzyści z terapii ręki sprawiają, że funkcjonowanie w przedszkolu i szkole ulega znacznej poprawie. 

 

Warto pamiętać o tym, że nadrzędnym celem terapii ręki jest ułatwienie codziennego funkcjonowania dziecka. W programie terapii należy ująć wsparcie w opanowaniu konkretnych umiejętności kluczowych dla samodzielności dziecka, przy czym czynności te powinny mieścić się w zakresie potencjalnych możliwości pacjenta.

 

Przykładowo, jeśli 4-latek ma problemy z samodzielnym jedzeniem czy 7-latek – z właściwym chwytem pisarskim, te umiejętności włączane są w program terapii. Kluczowym celem terapii jest, by dziecko zyskało niezależność w wykonywaniu zadania – praca nad jakością jego wykonania może być dalszym celem terapii (Martenka, 2023).

 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Terapia ręki – jakie są wskazania do jej stosowania?

Wartość odnośnika: Terapia-r-ki-jakie-s-wskazania-do-jej-stosowania--4

Terapia ręki – jakie są wskazania do jej stosowania?

U kogo stosuje się terapię ręki? Rodzice często pytają, dla kogo jest przeznaczona, jakie są cele terapeutyczne terapii ręki? Metoda ta jest stosowana u pacjentów, którzy posiadają pewne zaburzenia i przez to wymagają wsparcia w rozwoju.

 

Najczęściej są to dzieci, które cierpią na:

  • zaburzenia przetwarzania sensorycznego,
  • rozwojowe zaburzenia koordynacji,
  • dysleksję rozwojową lub dysgrafię,
  • ADHD,
  • niepełnosprawność intelektualną,
  • zespół Downa, porażenie mózgowe i inne choroby somatyczne wpływające na obniżenie tempa ich rozwoju,
  • nieprawidłowe napięcie mięśniowe ręki,
  • zaburzenia praksji (wykonywania ruchów celowych, planowania ruchów),
  • trudności z wykonywaniem czynności samoobsługowych, a także z koordynacją i manipulacją przedmiotami w najbliższym otoczeniu,
  • trudności z percepcją wzrokową i koordynacją wzrokowo-przestrzenną,
  • obniżoną sprawność grafomotoryczną i/lub manualną (np. trudności w nauce pisania) (Zielińska, 2020).

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Techniki i metody stosowane w terapii ręki

Wartość odnośnika: Techniki-i-metody-stosowane-w-terapii-r-ki-5

Techniki i metody stosowane w terapii ręki

Często pierwsze ćwiczenia z zakresu terapii ręki obejmują ćwiczenia ogólnorozwojowe – terapia ręki jest bowiem metodą całościowej pracy z ciałem, obejmującą cały układ ruchu, szczególnie w przypadku stwierdzonych defektów wpływających na motorykę małą. Oczywiście w ramach terapii ręki przeprowadzane są także ćwiczenia precyzyjnych ruchów dłoni i palców, dotyczące sprawności manipulacyjnej dłoni, umiejętności chwytu czy koordynacji pomiędzy dłońmi.

 

Terapia ręki obejmuje również ćwiczenia sensoryczne dotyczące wrażeń dotykowych oraz doskonalenie czynności samoobsługowych. 

 

Jak przebiega terapia ręki? Ma ona charakter ćwiczeń i zabaw atrakcyjnych dla dziecka. Zaangażowanie dziecka jest najskuteczniejszym sposobem przekonania go do wykonywania ćwiczeń. 

 

Przebieg terapii jest dostosowany do poziomu rozwoju dziecka oraz jego możliwości. Stosuje się ćwiczenia z różnych grup, mające różne cele terapeutyczne, takie jak:

  • ćwiczenia stymulacji proprioceptywnej (pobudzające czucie głębokie) – np.: zawijanie dziecka w “naleśnik”, dociskanie, przepychanie; takie zabawy mają na celu wspieranie kontroli własnego ciała przez dziecko, normalizację napięcia mięśniowego oraz uczenie pacjenta planowania swoich ruchów – zarówno dużych, jak i precyzyjnych;
  • ćwiczenia rozmachowe – np.: pajacyki, skoki na trampolinie lub zamalowywanie dużych powierzchni; ich rolą jest ćwiczenie stabilizacji ciała oraz zwiększenie zakresu ruchu w obrębie obręczy barkowej;
  • ćwiczenia manualne – są to wszelkie zabawy wykorzystujące umiejętności manualne: wykonywanie prac plastycznych, wydzieranki, składanie papieru, nakładanie elementów na patyk lub sznurek, malowanie farbami, zabawy z masą plastyczną, solną lub gliną, budowanie z klocków, wałkowanie ciasta, granie na instrumentach, wskazywanie części ciała czy malowanie własnej twarzy lub czesanie się przed lustrem; ćwiczenia te dobrze wpływają na ruchomość stawu łokciowego i nadgarstka, dodatkowo dziecko ćwiczy wyszukiwanie elementów bez użycia wzroku oraz wyczuwanie różnych faktur i powierzchni;
  • ćwiczenia precyzyjne – wykorzystują najbardziej precyzyjne ruchy dłoni i palców, obejmują więc takie zabawy, jak: zabawy paluszkowe, ugniatanie kulek z papieru palcami, wodzenie palcem po konturach lub obrysowywanie szablonów, manipulacja drobnymi elementami, zabawa koralikami, ćwiczenia z przedmiotami o różnej fakturze, zabawa pianą.

Jak widzimy, przekrój możliwych do wykonywania ćwiczeń w każdej grupie jest spory – istota procesu terapeutycznego tkwi w tym, żeby dobrać takie aktywności, które dziecku się podobają i są mu znane.

 

Przeprowadzane pod okiem specjalisty, wykonywane w odpowiedniej pozycji, zakresie i kolejności oddziałują dokładnie na to, czego potrzeba dziecku do osiągnięcia pełnego rozwoju.

 

Ćwiczenia wprowadzane są w podanej kolejności – od ogólnorozwojowych do wykorzystujących najbardziej precyzyjne ruchy. Jeśli dziecko wykazuje znaczne dysfunkcje w jednym z obszarów, ćwiczenia tego typu wykonuje się przez całe zajęcia, nie przechodząc do kolejnej grupy zadań. Na koniec każdej sesji terapeutycznej następuje relaks. Jego forma nie jest narzucona, zależy od preferencji dziecka (Bartkiewicz i Giszewska, 2014; Zielińska, 2020).

 

W każdym przypadku ważna jest pozycja, w jakiej dziecko wykonuje ćwiczenie – powinna być ona bezpieczna i dostosowana do jego możliwości. Może to być pozycja stojąca, leżąca czy siedząca – ważne jest, by aktywizowała dziecko i dawała maksimum możliwości wykorzystywania rąk (Martenka, 2023). 

 

Ważnym elementem terapii ręki jest masaż czy też terapia manualna. Interwencja ta powinna być dobrana indywidualnie do pacjenta, zależnie od jego wrażliwości sensorycznej. Często wspomagająco używa się akcesoriów takich, jak szczotki, gąbki, rękawice o różnej fakturze, masażery elektroniczne czy wałki. Pozwala to na zapoznanie dziecka z dotykiem różnych faktur, a także zwiększa atrakcyjność masażu, który nie zawsze bywa przyjemny dla dziecka, szczególnie jeśli cechuje je nadwrażliwość sensoryczna.

 

W trakcie masażu używa się także oliwek czy kremów o przyjemnych zapachach. Celem terapii manualnej jest stymulacja dotykowa ręki dziecka oraz stymulacja propioceptywna (czucia głębokiego). Masaż wykonywany jest w kierunku od palców do obręczy barkowej, obejmuje także łopatki (Bartkiewicz i Giszewska, 2014).

 

Umów się na trening

Zapisz dziecko na zajęcia terapii ręki

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Udział rodzica w terapii ręki

Wartość odnośnika: Udzia-rodzica-w-terapii-r-ki-6

Jak wygląda udział rodzica w terapii ręki?

Terapię ręki przeprowadza wykwalifikowany terapeuta, jednak nie oznacza to, że rodzic nie powinien pracować z dzieckiem nad wspomaganiem sprawności jego rąk.

 

Ćwiczenia w trakcie terapii są wykonywane w określonym porządku, jednak w domu można włączać je w inne aktywności wykonywane z dzieckiem – do zabaw ruchowych, plastycznych, sensorycznych czy kuchennych.

 

Przykłady takich zabaw to:

  • zabawy ruchowe – zawijanie dziecka w naleśnik przy użyciu koca czy karimaty;
  • zabawy muzyczne – może to być zarówno swobodny taniec i podskoki, jak i piosenki wykorzystujące aktywność dziecka: naśladowanie kroków różnych zwierząt, padających kropel deszczu, szumiących drzew, dotykanie części swojego ciała, podskakiwanie na paluszkach, naśladowanie gry na instrumentach, rysowanie w powietrzu itp.;
  • zabawy konstrukcyjne – budowanie z różnego rodzaju klocków i elementów konstrukcyjnych, tworzenie zabawek czy biżuterii z koralików;
  • granie w karty czy gry planszowe – rozwijają zarówno ruchy precyzyjne dłoni, jak i wyobraźnię i kreatywność dziecka;
  • zabawy sensoryczne – ciastolina, plastelina, piasek kinetyczny, zabawy z ryżem, kaszą i innymi ziarnami;
  • zabawy w kuchni – przyrządzanie kreatywnych potraw, używanie kuchennych narzędzi, wałkowanie i wyrabianie ciasta, wycinanie kształtów przy pomocy foremek – kuchnia oferuje ogrom możliwości, które wspierają kreatywność dziecka, pracę jego rąk, a także są świetną zabawą dla całej rodziny!

 

To właśnie ręce są narzędziem poznawania świata przez dziecko. Pełnią one ogromną rolę w ruchach całego ciała i utrzymaniu odpowiedniej postawy, ale służą nam także do manipulacji elementami otoczenia i odczuwania dotyku. To tak poznaje otoczenie nawet małe dziecko – dotykając przedmiotów, które je zainteresują.

 

By wspomagać proces rozwoju rąk, wzmocnić możliwości badania świata przez dziecko i jego samodzielność, a także przygotować je do późniejszych prac grafomotorycznych, warto ćwiczyć z dzieckiem rozwój małej motoryki już od pierwszych miesięcy życia.

 

Nie zawsze konieczna jest specjalistyczna terapia ręki, jednak wplatanie jej elementów do codziennych zabaw zawsze może przynieść pozytywny skutek.


Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Bibliografia

Wartość odnośnika: Bibliografia-7

Bibliografia i materiały o terapii ręki

  1. Bartkiewicz W., Giszewska A. (2014): “Terapia ręki”. Warszawa, Wydawnictwo ACENTRUM
  2. Burtowy M. (1992): “Przygotowanie dzieci w wieku przedszkolnym do nauki czytania i pisania w szkole”. Wydawnictwo UAM, Poznań
  3. Martenka N. (2023): “Terapia ręki a rozwój motoryczny dziecka”. Przegląd Logopedyczno Pedagogiczno Psychologiczny, 5:42-56
  4. Zielińska M. (2020): “Terapia ręki jako holistyczna forma wsparcia ucznia z obniżoną sprawnością motoryki małej”. Szkoła Specjalna, 4:293-297