Badanie funkcji wykonawczych dziecka

Codzienna aktywność wymaga przetwarzania wielu informacji – językowych, wizualnych, społecznych czy emocjonalnych. Oprócz „klasycznych” umiejętności poznawczych, jak pamięć czy inteligencja, które umożliwiają przetwarzanie informacji, wykorzystujemy również uwagę, pamięć roboczą, kontrolę hamowania, giętkość poznawczą czy umiejętności metapoznawcze jak planowanie aktywności. Ocena tych tzw. funkcji wykonawczych umożliwia zrozumienie kompetencji i poziomu rozwoju poznawczego dziecka. Jest też częścią diagnozy ADHD u dzieci.

Czym są funkcje wykonawcze?

Funkcje wykonawcze, określane też czasem jako funkcje zarządcze, to pojęcie, które psychologowie poznawczy stosują do opisania zbioru złożonych procesów i umiejętności poznawczych, które umożliwiają kontrolowanie, regulowanie i kierowanie zachowaniem w sposób świadomy, celowy i dostosowany do sytuacji.

Uważa się je za „zarządczą” część umysłu, która koordynuje inne procesy poznawcze, umożliwiając świadome sterowanie zachowaniem i myśleniem.

Funkcje wykonawcze są istotne dla planowania działań, podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, kontrolowania impulsów oraz monitorowania i korygowania własnych aktywności.

Do podstawowych składników funkcji wykonawczych zalicza się m.in.:

pamięć roboczą (krótkotrwałe przechowywanie i manipulowanie informacjami),
planowanie i organizowanie działań,
kontrolę uwagową,
hamowanie niepożądanych reakcji (kontrola impulsów),
elastyczność poznawczą (zdolność do zmiany strategii działania w zależności od okoliczności),
monitorowanie i ocenę własnych działań.

Funkcje wykonawcze są dziecku niezbędne do realizacji celów, adaptacji do nowych lub złożonych sytuacji oraz skutecznego funkcjonowania w życiu codziennym i społecznym.

Mają one też – obok poziomu inteligencji – fundamentalny wpływ na poziom osiągnieć szkolnych i akademickich.

Badacze neuroróżnorodności wskazują, że nieprawidłowy rozwój i działanie funkcji wykonawczych przy spektrum autyzmu może być przyczyną pojawiających się w spektrum trudności takich jak zaburzona teoria umysłu, obniżona zdolność inicjowania kontaktu wzrokowego, czy utrudniona umiejętność naśladowania.

Z kolei u dzieci z diagnozą ADHD pojawiają się problemy związane z koncentracją uwagi i rozproszeniem oraz utrudnionym planowaniem własnych działań i kontrolą ich wykonania.

Naukowcy prowadzący badania mózgu wskazują, że funkcje wykonawcze realizowane są przez płaty czołowe i przedczołowe mózgu – obszary, które osiągają swoją dojrzałość najpóźniej w rozwoju człowieka, w okresie dojrzewania i wczesnych lat 20-tych życia.

Kiedy przeprowadzić diagnozę funkcji wykonawczych?

Badanie funkcji wykonawczych przeprowadza się najczęściej w kontekście podejrzenia ADHD – jest to element procesu diagnozy zespołu deficytu uwagi.

Badanie takie można jednak przeprowadzać w celu oceny, jak dziecko funkcjonuje w zakresie kontroli swoich procesów poznawczych i impulsów, w celu podjęcia treningu. Funkcje wykonawcze bowiem poddają się ćwiczeniom i odpowiednio zastosowany trening może pomóc dziecku lepiej kontrolować uwagę i impulsy oraz poprawić elastyczność poznawczą.

Umów badanie funkcji wykonawczych w Krakowie –>

Wskazania do przeprowadzenia oceny funkcji wykonawczych

Badanie funkcji wykonawczych można przeprowadzić, gdy rodzice lub opiekunowie obserwują częste występowanie poniższych objawów:

trudności w planowaniu, organizacji i kontroli zachowania,
trudności w adaptacji do nowych sytuacji,
łatwe rozpraszanie się,
zapominanie i gubienie rzeczy,
trudności w doprowadzeniu do końca zaplanowanych zadań,
niska kontrola impulsów,
trudności w nauce,
otrzymana diagnoza spektrum autyzmu lub ADHD
trudności w budowaniu relacji,
labilność emocjonalna.

Badanie funkcji wykonawczych składa się z 3 spotkań

1. Ankieta rozwojowa i wywiad z rodzicami / opiekunami

Pierwsze z nich – poprzedzone wypełnieniem ankiety rozwojowej – to konsultacja przeprowadzana przez psychologa dziecięcego z samymi rodzicami. Ankieta będzie również omawiana w trakcie wywiadu. W trakcie tej rozmowy zbierzemy informacje o przebiegu dotychczasowego rozwoju dziecka.

Porozmawiamy również na temat aktualnego funkcjonowania dziecka oraz przeanalizujemy posiadane dokumenty (opinie psychologiczne, szkolne, dokumentację medyczną).

Uwaga – jeśli konsultacja z naszym specjalistą, odbyła się już wcześniej, nie później niż przed trzema miesiącami, spotkanie wstępne i powtórny wywiad nie będą potrzebne, bo mamy już wszystkie kluczowe informacje.

Spotkanie to trwa ok. 30 minut i może się odbywać również zdalnie.

2. Spotkanie diagnostyczne

W trakcie spotkania diagnosta posługując się wystandaryzowanymi bateriami testów będzie obserwował i sprawdzał poziom rozwoju funkcji poznawczych.

W tym celu przeprowadzone zostaną przez psychologa następujące badania:

MOXO – badanie komputerowe mierzące koncentrację uwagi;
Test sortowania kart Wisconsin;
Wybrane skale z testu IDS.

Badanie to trwa ok. 60 minut i najlepiej jest przeprowadzać je w godzinach przedpołudniowych, aby dziecko mogło osiągnąć optymalne dla swojego poziomu rozwoju wyniki.

3. Przedstawienie i omówienie diagnozy oraz rekomendacji

Po zakończeniu badania, psycholog opracowuje wyniki testów i opisuje je w formie zrozumiałem dla rodziców czy nauczycieli.

Po kilku dniach spotkamy się ponownie z rodzicami lub opiekunami dziecka w celu omówienia wyników diagnozy oraz naszych obserwacji dotyczących rozwoju funkcji wykonawczych.

Wyjaśnimy, jakie są mocne strony dziecka, a które obszary wymagają dodatkowej stymulacji.

Spotkanie podsumowujące badanie inteligencji dziecka trwa ok. 30 minut i może się odbywać również zdalnie.

Podsumowanie i wyniki diagnozy rodzice otrzymują w postaci Opinii psychologiczno-pedagogicznej (do odebrania w ciągu tygodnia od badania dziecka).

Jak się przygotować i co zabrać?

Aby diagnoza funkcji poznawczych przebiegła sprawnie i była jak najbardziej rzetelna, warto się trochę przygotować.

Bardzo pomocne będzie:

wypełnienie przed wizytą ankiety rozwojowej;
zgłoszenie specjalnych potrzeb dziecka (zaburzenia słuchu, wzroku, mowy etc.);
zapewnienie dziecku komfortu (wygodne ubranie, zadbanie o potrzeby fizjologiczne).

Jak przygotować dziecko do wizyty w poradni?

Przygotowanie dziecka do diagnozy funkcji wykonawczych nie wymaga od rodziców dużego wysiłku, ale trzeba pamiętać, że każda sytuacja badania psychologicznego i rozmowy z obcą osobą może być stresująca, zwłaszcza kiedy może się kojarzyć z testowaniem i oceną zdolności.

Warto przygotować dziecko na to, co może się wydarzyć podczas wizyty. Pomocne jest wyjaśnienie, że to badanie ma pomóc dziecku lepiej się rozwijać i zdobywać nowe sprawności oraz wesprzeć je nauce. Warto odpowiadać dziecku cierpliwie na jego pytania. To naturalne, że obawy i ciekawość się pojawiają.

Dzięki takiemu podejściu, zmniejszy się towarzyszący sytuacji diagnozy stres, co ułatwi zaangażowanie się dziecka w proces wywiadu i obserwacji.

Udział i rola rodzica w procesie diagnostycznym

Badanie funkcji wykonawczych polega na wykonywaniu przez dziecko zadań percepcyjnych i poznawczych. W trakcie wizyty dziecko rozwiązuje testy papierowe oraz wykonuje na komputerze test uwagi MOXO. Badanie to nie wymaga obecności ani zaangażowania rodzica.

Zachęcamy jednak do jak największej otwartości w odpowiadaniu na pytania diagnostyczne w ankiecie – każda informacja dotycząca dziecka jest istotna. Diagnosta będzie chciał się dowiedzieć, jak dziecko funkcjonuje i w jaki sposób się dotychczas rozwijało.

Rozmawiając z naszymi specjalistami, warto zadawać dużo pytań i upewniać się, że wszystko, co mówi specjalista, jest zrozumiałe.

Jakie narzędzia stosujemy do diagnozy funkcji wykonawczych?

W trakcie procesu badania funkcji wykonawczych, w naszej poradni korzystamy między innymi z poniższych testów:

MOXO,
Test sortowania kart Wisconsin,
Skale z testu inteligencji IDS.

Kto przeprowadza badanie?

Diagnozę prowadzą psychologowie dziecięcy – osoby posiadające odpowiednie wykształcenie psychologiczne oraz wieloletnie doświadczenie w pracy diagnostycznej z dziećmi.

Nasze specjalistki ukończyły również odpowiednie szkolenia, potwierdzone certyfikatem, uprawniające do posługiwania się psychometrycznymi narzędziami diagnostycznymi.

W jakim wieku najlepiej wykonać badanie?

Badanie funkcji wykonawczych przeprowadzamy u dzieci, które skończyły 6 r.ż.

Co otrzymamy po zakończeniu diagnozy funkcji wykonawczych?

Po zakończeniu procesu diagnozy specjalista przekazuje:

pisemną opinię psychologiczną, zawierającą opis badania, wykorzystanych metod oraz ogólne wyniki przeprowadzonych testów psychologicznych (tzw. dane surowe nie są rodzicom udostępniane),
rekomendacje dotyczące dalszych kroków, zalecenia do ewentualnych konsultacji z innymi specjalistami lub przeprowadzenia dalszych badań.