- Fiklon – centrum diagnozy i terapii małego dziecka
- → Wiedza
- →Wprowadzanie AAC – od czego zacząć komunikację alternatywną i wspomagającą?
Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.
Wprowadzanie AAC – od czego zacząć komunikację alternatywną i wspomagającą?Komunikacja wspomagająca i alternatywna AAC (ang. Augmentative and alternative communication) to zbiór metod umożliwiających porozumiewanie się z osobami niemówiącymi. Brak możliwości wyrażenia swoich potrzeb może powodować znaczącą frustrację, zamknięcie w sobie i problemy emocjonalne, zarówno u dorosłych cierpiących na różnorodne schorzenia wpływające na ich zdolność mowy, jak i u dzieci z opóźnieniem mowy, dziecięcym porażeniem mózgowym czy autyzmem. Dowiedz się, czym jest komunikacja wspomagająca i alternatywna, kiedy można ją wprowadzić, od czego zacząć pracę z AAC i do jakiego specjalisty się udać, by wdrożyć metody AAC w komunikacji z dzieckiem.
AKTUALIZACJA: 9 grudnia, 2024
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA
Magdalena Medyńska
Spis treści
Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Komunikacja wspomagająca i alternatywna AAC - czym jest?
Wartość odnośnika: Komunikacja-wspomagaj-ca-i-alternatywna-AAC---czym-jest--
Komunikacja wspomagająca i alternatywna AAC - czym jest?
Wprowadzenie do komunikacji metod i narzędzi AAC może przynieść znaczące korzyści zarówno dziecku, jak i jego otoczeniu.
Komunikacja wspierająca i alternatywna to sposoby porozumiewania się z otoczeniem, które nie wymagają kontaktu werbalnego. Brak umiejętności mowy – podstawowego narzędzia komunikacji z otoczeniem – to duży problem w przypadku:
- osób niepełnosprawnych,
- osób po urazach głowy, udarach, cierpiących na choroby neurodegeneracyjne,
- osób z autyzmem,
- pacjentów z dziecięcym porażeniem mózgowym,
- dzieci z opóźnionym rozwojem mowy.
Komunikacja AAC łączy wiedzę z dziedzin, takich jak: logopedia, fizjoterapia, medycyna, psychologia i pedagogika. W celu wprowadzenia systemu AAC do codzienności pacjenta konieczna jest ścisła współpraca wielu specjalistów z powyższych dziedzin, a także rodziny i innych osób z otoczenia pacjenta, np.: nauczycieli dziecka.
Komunikacja AAC ma na celu umożliwienie osobom niemówiącym porozumiewania się z otoczeniem, komunikowania swoich podstawowych potrzeb czy wyrażania opinii. Alternatywny sposób komunikacji redukuje frustrację i napięcie emocjonalne pacjenta związane z niemożnością porozumiewania się z otoczeniem. Dzięki temu wychodzi on z izolacji, budując więzi z innymi ludźmi (Gryszka-Mędrek, 2012).
W przypadku dzieci, AAC stymuluje dodatkowo: rozwój intelektualny, zapamiętywanie, formowanie własnych sądów, samodzielność, kreatywność i rozwój psychospołeczny oraz emocjonalny. U dzieci z opóźnieniem mowy komunikacja wspomagająca wprowadzana jest często tymczasowo, przygotowując je do rozwinięcia werbalizacji. Komunikacja AAC na wczesnym etapie interwencji terapeutycznych w przypadku dzieci z autyzmem czy opóźnieniem mowy wspiera rozwijanie systemu językowego i budowanie kompetencji społecznych, wpływając również pozytywnie na rozwój poznawczy i emocjonalny dziecka (Schlosser i Wendt, 2008).
Więcej o podstawach komunikacji alternatywnej i wspierającej piszemy w tym artykule.
Dzień AAC
Zapraszamy rodziców i specjalistów zainteresowanych tematyką komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC).
W trakcie dnia otwartego, zaplanowaliśmy wykład, spotkania ze specjalistami, warsztaty i prezentacje urządzeń.
Dołącz do nas 8 lutego 2024.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Kiedy wprowadzać AAC?
Wartość odnośnika: Kiedy-wprowadza-AAC--1
Kiedy wprowadzać AAC?
Diagnozę zaburzeń w komunikacji najczęściej zaczyna się od wizyty u logopedy lub neurologopedy. Taki specjalista często posiada odpowiednie kompetencje w zakresie AAC lub potrafi pokierować rodziców do terapeutów, którzy zajmują się komunikacją wspierającą i alternatywną.
Może to być terapeuta AAC, terapeuta dzieci ze spektrum autyzmu, nauczyciel wspomagający, logopeda czy psycholog z odpowiednimi kompetencjami i wiedzą. Specjalista może doradzić, czy zastosowanie AAC ma uzasadnienie, a także pomóc rodzicom i dziecku we wdrożeniu do wybranego systemu komunikacji.
Jak ocenić gotowość osoby niemówiącej do AAC? Podstawą jest właściwa diagnoza postawiona przez logopedę lub neurologopedę oraz potwierdzona przez konsultacje innych specjalistów.
AAC wprowadza się u dzieci, które mają problemy z komunikacją z otoczeniem utrudniające im codzienne funkcjonowanie. Dodatkowo konieczne jest, by dana osoba była na odpowiednim poziomie rozwoju poznawczego, motorycznego i społecznego.
Jeśli dziecko bezskutecznie próbuje porozumiewać się z otoczeniem, wykazuje frustrację związaną z niemożnością przekazania swoich myśli lub izoluje się od społeczeństwa, korzystne może być wprowadzenie AAC.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Komunikacja alternatywna i wspomagająca - pierwsze kroki w AAC
Wartość odnośnika: Komunikacja-alternatywna-i-wspomagaj-ca---pierwsze-kroki-w-AAC-2
Komunikacja alternatywna i wspomagająca - pierwsze kroki w AAC
Decyzja o wprowadzeniu AAC to nie wszystko – konieczne jest także odpowiednie zaplanowanie działań terapeutycznych dostosowanych do możliwości i potrzeb użytkownika oraz jego otoczenia. Ważny jest również odpowiedni dobór metod dla użytkownika AAC.
Od czego zacząć wprowadzać AAC? Pierwszym krokiem jest ocena potrzeb komunikacyjnych osoby, która ma używać komunikacji wspomagającej lub alternatywnej, a tym samym – celów działań terapeutycznych.
Głównym celem interwencji powinno być zapewnienie pacjentowi niezależności, kontroli nad własnym życiem oraz możliwości zaspokojenia potrzeb natury społecznej, fizycznej i emocjonalnej. W przypadku dzieci często terapia ma na celu także:
- rozwijanie potrzeby kontaktu z innymi ludźmi,
- kształtowanie wspólnego pola uwagi,
- ćwiczenie koncentracji uwagi,
- ćwiczenie umiejętności komunikowania własnych potrzeb,
- stymulowanie ogólnego rozwoju, w tym rozwoju poznawczego, motorycznego, społecznego i percepcji wzrokowej oraz słuchowej.
Indywidualna ocena polega na określeniu priorytetów terapii wraz z umiejętnościami, które są kluczowe dla funkcjonowania pacjenta i powinny być wyrobione jako pierwsze. Określa się także umiejętności już posiadane przez dziecko i jego zainteresowania, które mogą być pomocne w pracy z nim.
Przy planowaniu działań terapeutycznych konieczna jest ocena takich obszarów funkcjonowania pacjenta, jak:
- środowisko komunikacyjne i kontekst, w jakim pacjent funkcjonuje,
- zachowania społeczne pacjenta,
- zdolności poznawcze i językowe (zwłaszcza dotyczące umiejętności posługiwania się symbolami, intelektu, mowy),
- zdolności ruchowe oraz percepcja wzrokowa i słuchowa (w tym etapie często biorą udział rehabilitanci lub lekarze),
- motywacja pacjenta, jego oczekiwania, postawy, ocena konieczności używania AAC i oczekiwań od wprowadzenia systemu.
Taka ocena jest często długotrwała i wymaga wiedzy z różnych dziedzin, a przez to – konsultacji wielu specjalistów. Dopiero po takiej pełnej diagnozie możliwe jest ustalenie właściwych zaleceń dotyczących AAC.
Dobiera się także metodę odpowiednią do możliwości danego pacjenta wraz z określeniem narzędzi, strategii i słownictwa oraz z wprowadzeniem ewentualnych urządzeń pomocniczych. Szczegółowo metody komunikacji AAC opisujemy w osobnym artykule.
Po wdrożeniu AAC ważne jest monitorowanie postępów dziecka, bieżąca ocena skuteczności programu terapeutycznego i jego dostosowywanie, jeśli zachodzi taka potrzeba. Szczególnie w przypadku dzieci czy osób autystycznych określona metoda i strategia terapeutyczna nie zawsze jest efektywna, natomiast jej dostosowanie tak, by ćwiczenia zainteresowały dziecko, przynoszą lepsze skutki (Gryszka-Mędrek, 2012).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
AAC w domu i placówce edukacyjnej
Wartość odnośnika: AAC-w-domu-i-plac-wce-edukacyjnej-3
AAC w domu i placówce edukacyjnej
W przypadku wprowadzania komunikacji wspomagającej i alternatywnej niezmiernie ważne jest to, by terapia prowadzona była w sposób ciągły i jednolity w każdym środowisku dziecka. Oznacza to, że każdy specjalista pracujący z pacjentem powinien być zaangażowany w proces terapeutyczny, mając przydzielone konkretne zadania. Wprowadzanie AAC najczęściej koordynuje jedna osoba – często jest to np. logopeda czy psycholog przedszkolny.
Niezmiernie ważne jest wsparcie rodziców w środowisku domowym. Rodzice powinni ćwiczyć z dzieckiem w taki sposób, jaki zostanie im przedstawiony przez koordynatora. Powinny zostać zaplanowane także sposoby wsparcia rodziców. Nauczyciele dziecka również muszą zaangażować się w prowadzenie interwencji z użyciem AAC (Gryszka-Mędrek, 2012).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Rozbudowa słownika - jak dobrze dobierać słownictwo w AAC?
Wartość odnośnika: Rozbudowa-s-ownika---jak-dobrze-dobiera-s-ownictwo-w-AAC--4
Rozbudowa słownika - jak dobrze dobierać słownictwo w AAC dla osoby niemówiącej?
Każda osoba korzystająca z systemu AAC może mieć inne potrzeby komunikacyjne. Zależą one też od kontekstów i środowiska, w jakim funkcjonuje dany pacjent. Innego słownictwa będzie potrzebowało dziecko w wieku przedszkolnym, innego – nastolatek, a zupełnie odmiennego – dorosły. Wiele systemów, takich jak np. Mówik, umożliwia dobranie tablic i symboli do wieku, potrzeb i kontekstów społecznych osoby używającej danego systemu.
Większość systemów AAC zawiera pewną bazę symboli podstawowych oraz symbole reprezentujące słownictwo rozszerzające, dodatkowe. Naukę systemu rozpoczynamy od symboli podstawowych, które umożliwiają pacjentowi komunikowanie jego najprostszych potrzeb.
Początkowo są to pojedyncze symbole, które z czasem łączą się w dłuższe komunikaty i konstrukcje zdaniowe. W miarę postępującego rozwoju kompetencji językowych i poznawania nowych słów, możliwe jest włączanie do bazy kolejnych symboli, umożliwiających takie czynności, jak:
- nazywanie osób, przedmiotów, zjawisk, czynności, miejsc, czasu, stanów,
- potwierdzanie i zaprzeczanie,
- inicjowanie rozmowy, witanie się i żegnanie,
- dziękowanie, przepraszanie,
- dokonywanie wyborów,
- kategoryzowanie,
- komentowanie wydarzeń,
- wyrażanie emocji,
- opowiadanie ciągów zdarzeń, w tym ciągów przyczynowo-skutkowych,
- planowanie i wyrażanie zamiaru,
- wnioskowanie,
- budowanie definicji,
- dawanie komuś instrukcji,
- zawieranie umów,
- rozwiązywanie konfliktów,
- żartowanie.
Wszystkie te funkcje mowy służą nie tylko do wyrażania swoich potrzeb, emocji czy myśli, ale przede wszystkim do nawiązywania interakcji społecznych, budowania więzi z innymi, wyrażania własnej tożsamości i zwiększania pewności siebie oraz poczucia kontroli nad własnym życiem. W dalszej kolejności możliwy jest rozwój innych funkcji językowych, takich jak używanie języka w życiu zawodowym czy w twórczości (Dawidek, 2019).
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
AAC - praktyczne wskazówki i przydatne narzędzia
Wartość odnośnika: AAC---praktyczne-wskaz-wki-i-przydatne-narz-dzia--5
AAC - praktyczne wskazówki i przydatne narzędzia
Mimo wsparcia specjalistów, wielu rodziców zmaga się z wprowadzaniem komunikacji wspomagającej i alternatywnej u swoich dzieci. Jak ułatwić ten proces? Przede wszystkim pamiętajmy, że wprowadzanie AAC powinno odbywać się zgodnie z podobnymi regułami, jak nauka języka werbalnego. Kierujemy się więc takimi zasadami, jak:
- modelowanie komunikacji w naturalnym kontekście, w miejscach i sytuacjach, w których na co dzień funkcjonuje dziecko;
- wprowadzanie różnorodnych form językowych z wszystkimi częściami mowy stosowanymi przez dziecko poznające język w naturalnym tempie rozwojowym (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki, pytajniki itd.);
- modelowanie komunikacji przy użyciu wybranego systemu AAC nawet wtedy, gdy dziecko nie podejmuje prób ekspresji nawet po kilku miesiącach pracy (pamiętajmy przy tym, że mowa bierna, czyli rozumienie przekazu, rozwija się szybciej, niż aktywne jej użycie, także w przypadku AAC);
- używanie prostych i poprawnych zdań (w przypadku wspomagania komunikacji systemem AAC możemy używać w pojedynczym komunikacie o jeden element więcej, niż dziecko potrafi użyć samodzielnie);
- nie należy zniechęcać się, jeśli dziecko tworzy komunikaty początkowo tylko z jednego symbolu lub losowo aktywuje przyciski urządzenia z syntezatorem mowy – opanowanie systemu AAC zajmuje tygodnie, a nawet miesiące;
- początkowo skupiamy się na tym, by zachęcać dziecko do komunikacji (najczęściej w zabawie), dopiero później uczymy je o różnych kontekstach, w których należy mówić lub słuchać, powstrzymując się od przekazu;
- zapewnijmy dziecku dostęp do komunikatora i pełnego słownictwa w każdej sytuacji (Dawidek, 2019).
Przydatnym narzędziem dla nowych użytkowników systemów AAC i ich bliskich jest strategia Simple AAC. Stanowi ona akronim, gdzie każda z kolejnych liter mówi o regule, której warto się trzymać, modelując używanie systemu:
- S – Show (Pokazuj) – pokazuj dziecku symbole, który reprezentują używane przez ciebie w danej chwili słowa czy zwroty;
- I – Interesting (Interesujące) – w trakcie nauki używaj takich aktywności, które są interesujące dla dziecka;
- M – Months and months (Miesiące) – pamiętaj, że rozpoczęcie używania systemu AAC może zająć nawet kilka miesięcy;
- P – Pause (Przerwy) – stosuj pauzy, by zakomunikować dziecku, że nadeszła jego kolej na wypowiedź, dawaj mu dużo czasu na odpowiedzenie (możesz np. liczyć do dziesięciu);
- L – Language (Język) – używaj nie tylko podstawowych słów oznaczających przedmioty, ale także przymiotników czy czasowników;
- E – Explore (Eksploruj) – daj dziecku czas na to, by mogło samodzielnie eksplorować urządzenie czy tablice, odkrywać różne symbole; odpowiadaj adekwatnie na wybierane przez dziecko znaki;
- A – Always available (Dostępne) – tablice, książka czy urządzenie, którego dziecko uczy się używać do komunikacji, powinno być zawsze obok;
- A – Add words (Dodawaj słowa) – powtarzaj komunikat dziecka i dodawaj do niego kolejne słowa;
- C – Comment (Komentuj) – używaj AAC do rozmowy o bieżących zdarzeniach; modeluj wypowiedzi, tzn. pokazuj dziecku, jak je formułować, zadawaj mu pytania, komentuj to, co dzieje się wokół (Clay, 2019).
Wprowadzanie komunikacji AAC może być trudnym procesem, szczególnie w przypadku dzieci mających trudności w kontaktach społecznych lub tych, które mają zdiagnozowaną niepełnosprawność intelektualną. W każdym przypadku należy najpierw przeprowadzić szczegółowe badanie pacjenta oraz ustalić plan terapeutyczny, który należy na bieżąco dostosowywać do potrzeb dziecka.
Opanowanie systemu AAC może być długotrwałe, jednak przynosi znaczące korzyści – zarówno w przypadku dzieci z opóźnieniem mowy, u których rozwija się ona po pewnym czasie korzystania z AAC, jak i w przypadku pacjentów z uszkodzeniami organicznymi mózgu, którzy zmuszeni są używać komunikacji alternatywnej w sposób długotrwały.
Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!
Bibliografia - wprowadzanie AAC
Wartość odnośnika: Bibliografia---wprowadzanie-AAC-6
Bibliografia - wprowadzanie AAC
- Clay D., 2019: “Language, literacy and learning: strategies and tools for supporting early AAC users”. Communication Matters Journal, 33(2)
- Dawidek E., 2019: „Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC w terapii niemówiących dzieci z autyzmem – zastosowanie programu Mówik”. Biuletyn Logopedyczny”, 33, 169-193
- Gryszka-Mędrek Z., 2012: “Wprowadzenie alternatywnych i wspomagających metod komunikacji u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym”. Logopedia SIlesiana 1, 140-158
- Schlosser R., Wendt O., 2008: “Effects of Augmentative and Alternative Communication Intervention on Speech Production in Children With Autism: A Systematic Review”. American Journal of Speech-Language Pathology, 17, 212-230