Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.

Zespół Aspergera. Co go powoduje i jak wspomagać dziecko?

Zespół Aspergera (ZA) to jednostka diagnostyczna, która wchodzi w skład zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD, ang. autism spectrum disorder). W związku z tym formalnie nie diagnozuje się już syndromu Aspergera i nie odróżnia się go od “klasycznego” autyzmu, jednak taka nomenklatura wciąż występuje w rozmowach rodziców i wśród części diagnostów. Co powoduje to zaburzenie i jak można wspomagać dziecko z taką diagnozą?

AKTUALIZACJA: 20 października, 2024
Zespół Aspergera. Co go powoduje i jak wspomagać dziecko?
Magda Zapolnik
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA

Magda Zapolnik

Spis treści

Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Występowanie Zespołu Aspergera i ASD w populacji

Wartość odnośnika: Wyst-powanie-Zespo-u-Aspergera-i-ASD-w-populacji-

Występowanie Zespołu Aspergera i ASD w populacji

Objawy typowe dla zespołu Aspergera nie występują powszechnie w społeczeństwie, jednak w ciągu ostatnich kilku dekad wzrosła liczba diagnozowanych przypadków tego zaburzenia. Nie do końca wiadomo natomiast, czy jest to związane z faktycznym częstszym występowaniem syndromu, czy zmieniającymi się kryteriami jego rozpoznania. Być może wzrost liczby diagnoz wiąże się też ze zwiększoną świadomością społeczeństwa (rodziców, opiekunów, lekarzy) i łatwiej dostępnym procesem diagnostycznym spektrum autyzmu. 

 

Kilkanaście lat temu szacowało się, że zespół Aspergera dotyczy 4-7 na 1000 dzieci w wieku 7-15 lat (Tolak i Sybilski, 2007). Po odejściu od diagnozowania ZA i włączenia go diagnostycznie do spektrum autyzmu, mówiło się o występowaniu ASD u jednego na 68 dzieci w USA i jednego na 100-150 dzieci w Europie (Skawina, 2016), natomiast najnowsze dane mówią o diagnozie ASD u 1 na 36 dzieci w wieku 8 lat (Maenner i in., 2023).

 

Co mówią aktualne badania naukowe o przyczynach powstawania zaburzeń ASD? Jak wiedzy na temat ASD i ZA możemy użyć, by jak najlepiej wspomóc dziecko?

 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Przyczyny i mechanizmy zespołu Aspergera

Wartość odnośnika: Przyczyny-i-mechanizmy-zespo-u-Aspergera-1

Przyczyny i mechanizmy zespołu Aspergera

Do tej pory nie znamy dokładnej etiologii występowania zespołu Aspergera. Mówi się o interakcji wielu czynników: genetycznych, fizjologicznych i środowiskowych, przy czym wciąż pojawiają się nowe hipotezy wymagające zbadania. Wiadome jest, że występowanie tej odmiany ASD jest zjawiskiem wieloczynnikowym.

 

Genetyczne przyczyny zespołu Aspergera

Wiadome jest, że ASD występuje czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek – można domniemać, że podobnie jest w przypadku dawniej diagnozowanego zespołu Aspergera. Ma to związek nie tylko ze specyfiką występowania objawów, ale może wskazywać także na podłoże genetyczne zaburzeń. Może się to wiązać z mutacjami na chromosomie X (choć raczej nie jest to pojedyncza mutacja, a współwystępowanie wielu czynników). Mówi się także o korelacji ASD z zespołem łamliwego chromosomu X.

 

Prowadzono liczne badania z udziałem rodzeństwa i rodzin, w których występowały zaburzenia ze spektrum autyzmu. Badania te potwierdzają “rodzinne” występowanie autyzmu (w 46% przypadków wykazano podobne objawy wśród krewnych pierwszego stopnia). Zaburzenia ASD częstsze są u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych, co dodatkowo potwierdza występowanie genetycznych przyczyn zespołu Aspergera (Skawina, 2016; Volkmar i in., 2009). Występowanie ASD jednocześnie u obu bliźniąt stanowiło 90% przypadków bliźniąt jednojajowych i 10% bliźniąt dwujajowych (Won i in., 2013).

 

Fizjologiczne mechanizmy związane z zespołem Aspergera

Próba wytłumaczenia występowania zespołu Aspergera na podstawie mechanizmów fizjologicznych dotyczy głównie neurobiologii. U 20% dzieci z ASD obserwuje się przerost mózgu zwany makrocefalią, przy czym występuje także powiększenie kory mózgowej mającej wpływ na funkcjonowanie społeczne i rozwój języka oraz powiększenie lub pomniejszenie ciała migdałowatego i hipokampu. 

 

Dodatkowo stwierdzić można różne zmiany w rozwoju poszczególnych struktur mózgu i nieprawidłową łączność pomiędzy nimi – osoby z autyzmem generalnie wykazują nadmierną łączność lokalną oraz znikomą łączność między odległymi regionami mózgu. Często obserwuje się także zmiany w móżdżku, które świadczą o znacznym zmniejszeniu jego aktywacji podczas zadań wymagających selektywnej uwagi i jej zwiększeniu podczas prostych zadań motorycznych. Może to być skutkiem specyficznych mutacji genetycznych wpływających np. na poziom serotoniny czy dopaminy w mózgu, co może wiązać się z występowaniem objawów autystycznych (Won i in., 2013).

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Wpływ zespołu Aspergera na życie codzienne

Wartość odnośnika: Wp-yw-zespo-u-Aspergera-na-ycie-codzienne-2

Wpływ zespołu Aspergera na życie codzienne

Zaburzenia spektrum autyzmu to dokładnie to, na co wskazuje nazwa – spektrum. Znajdują się w nim zarówno osoby z głębokim niepełnosprawnością intelektualną i całkowicie wycofane z życia społecznego, jak i wysokofunkcjonujące, “nauczone” funkcjonowania w społeczeństwie przez odpowiednią terapię, naśladownictwo i chęć przynależności do grupy.

 

Niektóre osoby nie wykazują chęci do nawiązywania i utrzymywania kontaktów interpersonalnych, inne – są ku temu chętne, jednak mają trudności w nawiązywaniu interakcji, podtrzymywaniu naprzemiennego dialogu, rozumieniu sygnałów społecznych i modulowaniu własnego zachowania w zależności od sytuacji i kontekstu społecznego.

 

Nasilenie zachowań związanych z niechęcią do zmian czy wąskim zakresem zainteresowań również może się różnić u każdej osoby ze spektrum, w związku z tym osoby te radzą sobie w życiu codziennym w różny sposób. Zaburzenia ze spektrum autyzmu i ich objawy stanowią więc pewnego rodzaj kontinuum. 

 

U osób z ASD obserwujemy podobne objawy, lecz w różnym nasileniu. Symptomy te opisane są jako kryteria diagnostyczne w klasyfikacji ICD-11 i DSM-V. Dawniej, w klasyfikacji ICD-10 i DSM-IV, zaburzenia o łagodniejszym nasileniu objawów diagnozowane były jako zespół Aspergera, natomiast o cięższym przebiegu – jako autyzm dziecięcy. Wspólne dla wszystkich zaburzeń z grupy ASD są symptomy zgrupowane w tzw. triadę obejmującą:

  • nieprawidłowości w rozwoju społecznym (zwłaszcza dotyczące trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu naprzemiennych interakcji społecznych),
  • deficyty i dysfunkcje w komunikacji (werbalnej i/lub niewerbalnej, w tym nieprawidłowości w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego i używania mimiki ciała czy gestów w celu komunikacji),
  • obecność sztywnych, powtarzalnych wzorców zachowania oraz nietypowych i/lub nadmiernych, ograniczonych aktywności i zainteresowań.

Objawy te są obecne zarówno u osób diagnozowanych dawniej z ZA, jak i u autystów. Różnicą między tymi zaburzeniami jest nasilenie objawów, a także to, że w przypadku zespołu Aspergera nie stwierdza się opóźnienia w rozwoju mowy oraz zdolności poznawczych, natomiast w przypadku autyzmu kryteria diagnostyczne wskazują na nieprawidłowy rozwój mowy.

 

Obraz osób z zaburzeniami ASD w mediach czy popkulturze nie zawsze odpowiada stanowi faktycznemu, przez co osoby te są często pomijane, dyskryminowane, stygmatyzowane lub uznawane za wymagające nasilonej pomocy. Często mówi się też z podziwem o nadzwyczajnych umiejętnościach matematycznych czy wąskiej specjalizacji osób z ZA.

 

Mało osób zdaje sobie jednak sprawę z tego, jak utrudnia to dziecku nawiązywanie poprawnych relacji z rówieśnikami i rodziną oraz formowanie adekwatnych zachowań społecznych (Skawina, 2016).

 

W ostatnich latach popularnym pojęciem stała się “neuroróżnorodność”, “neurotypowość” i “neuroatypowość”, które definiują miejsce jednostki w tym właśnie kontinuum. Takie rozumienie ASD wskazuje na to, że stan ten nie jest zaburzeniem, a jedynie brakiem typowego funkcjonowania w kontekście społecznym.

 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Terapie i wsparcie - jak pracuje się z dziećmi z diagnozą ZA

Wartość odnośnika: Terapie-i-wsparcie---jak-pracuje-si-z-dzie-mi-z-diagnoz-ZA-3

Terapie i wsparcie - jak pracuje się z dziećmi z diagnozą ZA

Terapia zespołu Aspergera i ogólnie zaburzeń ASD jest wciąż przedmiotem dyskusji i intensywnych badań. Całkowite wyleczenie ZA nie jest możliwe – jest to zaburzenie, które towarzyszy dziecku przez całe życie. Niezmiernie istotna jest jednak szybka diagnoza i zastosowanie procesu terapeutycznego dobranego indywidualnie do danego pacjenta, mającego na celu naukę i utrwalenie adaptacyjnych zachowań, a tym samym ułatwienie codziennego życia dziecka.

 

Podejścia psychospołeczne w terapii ASD

Standardem w terapii ZA przez długi czas metoda ABA (ang. applied behavior analysis), w Polsce nazywana SAZ (stosowana analiza behawioralna/zachowania). Polega ona na tym, by u dziecka wzmacniać zachowania przystosowujące go do funkcjonowania w społeczeństwie, a wyciszać zachowania stereotypowe, schematyczne i nieadaptacyjne, przy czym dziecko jest uczone kontroli nad pojawianiem się danych zachowań.

 

Terapię tę stosuje 36,5% rodziców dzieci zdiagnozowanych z ASD w USA, tak więc nie jest ona już zbyt popularna. Wielu rodziców i specjalistów uważa SAZ za metodę zbyt radykalną, w związku z tym budzi ona pewne kontrowersje, szczególnie stosowana u dzieci wysokofunkcjonujących (Maenner i in., 2023). Czasami wciąż używa się jej jednak w przypadku występowania u dzieci zachowań agresywnych czy samoagresji.

 

Istnieje wiele innego rodzaju terapii, które stosuje się wspomagająco u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Są to m.in.:

  • trening umiejętności społecznych (TUS) – przydatny u przedszkolaków i starszych dzieci, organizowany także w formie grupowej,
  • terapia poznawczo-behawioralna – jeśli występują zaburzenia lękowe i inne zaburzenia towarzyszące ZA,
  • trening umiejętność kluczowych (PRT, ang. pivotal training) – uczący dziecko np. samokontroli, motywacji do inicjacji kontaktów społecznych itp., w założeniu umiejętności te mają pozwolić na nabywanie kolejnych kompetencji,
  • trening wzajemnej imitacji (RIT, ang. reciprocal imitation training) – imitacja sytuacji społecznych poprzez zabawę,
  • uczenie incydentalne – jego założeniem jest wykorzystanie naturalnie pojawiających się sytuacji społecznych do nauki nowych umiejętności, które dziecko może wykorzystać w podobnych kontekstach,
  • terapia integracji sensorycznej – gdy dziecko przejawia zaburzenia w tym zakresie,
  • alternatywne i wspomagające sposoby komunikacji (AAC, ang. augmentative and alternative communication) – w przypadku nasilonych problemów z opanowaniem mowy (Yoshiyuki i in., 2017).

Niektóre ze stosowanych metod nie mają udowodnionej teoretycznie ani naukowo skuteczności, jednak mogą działać wspomagająco na terapię ZA u niektórych osób. Należy jednak mieć na względzie, by nie zaniedbywać głównego nurtu terapii i nie szkodzić jej celom czy zdrowiu dziecka.

 

Stosowanie każdej metody wspomagania dziecka z ZA warto skonsultować z psychologiem czy psychiatrą. Wspomniane metody to m.in.:

  • terapia opcji (Son-Rise) – polegająca na podążaniu za schematycznymi zachowaniami dziecka,
  • trening integracji słuchowej Tomatisa,
  • terapia masażem,
  • interwencje psychoruchowe (metoda Millera lub Domana, kinezjologia edukacyjna Dennisona),
  • artreterapia (terapia sztuką), muzykoterapia, 
  • terapia z wykorzystaniem zwierząt (hipoterapia, dogoterapia czy alpakoterapia),
  • terapia więzi i przytrzymywania,
  • neurofeedback,
  • terapia przy pomocy CBD – stosuje ją 20% rodziców dzieci z ZA w USA,
  • suplementacja i stosowanie określonych diet (bezglutenowej, ketogenicznej, przeciwgrzybiczej, podawanie probiotyków, kwasów omega-3, aminokwasów i witamin) – terapeutyczne działanie w przypadku ZA nie ma jednak poparcia naukowego.

Niezmiernie ważna w terapii ZA jest znajomość psychologii rozwojowej i stosowanie jej w naturalnych warunkach funkcjonowania dziecka, biorąc pod uwagę wszelkie obszary rozwoju (poznawczy, społeczny, motoryczny) z naciskiem na komunikację i interakcje społeczne.

 

W proces terapii angażowani są więc nie tylko rodzice i najbliżsi opiekunowie, ale także rówieśnicy i cały personel placówki, do której uczęszcza dziecko. Interwencje terapeutyczne wplecione są w codzienność dziecka, przybierając często formę zabawy. Rola rodziny i bliskich w pomocy osobom z zespołem Aspergera jest kluczowa. Poniżej przedstawiamy najważniejsze wskazówki dla rodziców dzieci z diagnozą zespołu Aspergera.

 

Wskazówki dla rodziców dzieci z ZA

Otrzymujecie diagnozę zaburzeń ze spektrum autyzmu. Pierwszą reakcją może być lęk, zmartwienie i pytanie: “co dalej?”. Kluczowe jest, by nie traktować diagnozy jak wyroku, a wskazówkę ku temu, jak wspomagać rozwój waszego dziecka. Pogodzenie się z nietypowym przebiegiem rozwoju dziecka i jego wyzwaniami może być trudne i wymagać czasu.

 

Warto skupić się na jak najbardziej efektywnym wsparciu dziecka. Istotne jest również, aby rodzic nie zapominał o własnych emocjach (pomocne może okazać się np. uczestniczenie w grupie wsparcia dla rodziców dzieci po diagnozie ASD czy skorzystanie z pomocy psychoterapeuty lub psychologa). Poniżej zebraliśmy kilka punktów, które mogą wam pomóc w pracy z dzieckiem z ASD:

  • nastaw się na to, by dostosować wymagania do możliwości dziecka – często będzie konieczna modyfikacja własnego światopoglądu i oczekiwań,
  • zaakceptuj, że często to otoczenie będzie musiało dostosować się do dziecka tak, by zachęcać je do inicjacji interakcji, wspólnych zabaw, rozmów i poszerzania zainteresowań,
  • zwracaj uwagę dziecka na oczekiwane zachowania w napotykanej sytuacji społecznej, zachęcaj je do naśladowania, próbuj modelować jego zachowanie,
  • do pewnego stopnia staraj się podążać za dzieckiem i naśladować je, wykorzystuj w zabawie materiały wybrane przez dziecko i takie aktywności, jakie ono zaproponuje,
  • wspieraj rozwój komunikacji dziecka – zachęcaj je do mówienia poprzez stwarzanie sytuacji, w których będzie musiało zaangażować się w interakcję, używaj rekwizytów, zabawek,
  • stosuj wzmocnienia (nagrody), jeśli dziecko samo inicjuje interakcje z otoczeniem i przejawia inne adaptacyjne zachowania,
  • nie naciskaj na dziecko, nie podpowiadaj mu bezpośrednio, nie stawiaj wymagań, postaw raczej na zachęcanie i stwarzanie sytuacji, w których dziecko samo poczuje motywację wewnętrzną, by nawiązać kontakt z otoczeniem.

Pamiętaj, że dziecko z ZA przetwarza informacje inaczej niż osoba neurotypowa, więc często ciężko ci będzie zrozumieć jego zachowania i odwrotnie – dziecko będzie miało problemy ze zrozumieniem, dlaczego inni zachowują się tak, a nie inaczej. Kluczem jest wzajemna empatia i akceptacja oraz dostosowanie środowiska do możliwości dziecka (np. usunięcie nasilonych bodźców sensorycznych, delikatne zachęcanie do interakcji itp.).

 

Farmakoterapia

W terapii ZA leków używa się głównie w celu redukcji nadpobudliwości związanej z irytacją czy zachowaniami stereotypowymi. Stosuje się leki neuroleptyczne – agoniści receptorów związanych z dopaminą i serotoniną (arypiprazol, rysperydon). Nie działają one jednak na defekty w komunikacji społecznej i użyciu języka. Wciąż trwają prace i badania nad znalezieniem leków, które mogą być skuteczne w poprawie funkcjonowania pacjentów w tym obszarze, np. leki modulujące pracę receptorów w mózgu. Stosowanie jakichkolwiek leków wymaga konsultacji z psychiatrą dziecięcym. 

 

Szeroki zakres mechanizmów wchodzących w skład występowania zaburzeń z grupy ASD sprawia jednak, że dużym wyzwaniem jest odkrycie leku, który byłby skuteczny dla każdego pacjenta i obejmował swoim zakresem działania wszystkie objawy towarzyszące zaburzeniu (Won i in., 2013).

 

Wydaje się, że w chwili obecnej najlepsze rezultaty w leczeniu zespołu Aspergera przynosi łączenie elementów różnych terapii przy indywidualnym, holistycznym podejściu do konkretnego dziecka, jego wieku i możliwości. Należy również zwracać uwagę na mocne strony dziecka i wykorzystywać je we wspomaganiu obszarów, w których jest to konieczne.

 

Jednym z najważniejszych elementów terapii jest budowanie języka i komunikacji, dzięki którym dziecko jest w stanie wykształcić adaptacyjne zachowania w życiu społecznym. Ważne jest także uczenie dziecka zachowania w określonych sytuacjach społecznych, dzięki temu będzie ono w stanie funkcjonować w społeczeństwie w sposób zbliżony do obowiązujących norm i schematów.

 

Dziecko powinno być także uczone rozpoznawania emocji i intencji innych ludzi oraz rozwijania się w obszarach spoza wąskiego kręgu jego zainteresowań (Skawina, 2016). Jeśli to konieczne, stosuje się farmakoterapię. Kluczowe we wspomaganiu osób z zespołem Aspergera jest jednak uświadamianie jego otoczenia, współdziałanie w trakcie terapii z wszystkimi osobami zaangażowanymi w codzienne funkcjonowanie dziecka oraz próby zarówno dostosowania zachowań dziecka do otoczenia, jak i naginania otoczenia w sposób ułatwiający funkcjonowanie osoby z ZA.

Konsultacja psychologiczna

Porozmawiaj z psychologiem dziecięcym, jeśli niepokoi Cię zachowanie Twojego dziecka. 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Bibliografia - Zespół Aspergera

Wartość odnośnika: Bibliografia---Zesp-Aspergera-4

Bibliografia - materiały na temat przyczyn Zespołu Aspergera

  1. Maenner M.J., Warren Z., Williams A.R. i in., 2023: “Prevalence and Characteristics of Autism Spectrum Disorder Among Children Aged 8 Years – Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 Sites, United States, 2020”. MMWR Surveill Summ, 72(SS-2):1-14
  2. Dickerson Mayes S., Calhoun S.L., Mayes R.D., Molitoris S., 2012: “Autism and ADHD: Overlapping and discriminating symptoms”. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(1):277-285
  3. Skawina B., 2016: “Autyzm i zespół Aspergera. Objawy, przyczyny, diagnoza i współczesne metody terapeutyczne”. Nová sociálna edukácia človeka V:234-245
  4. Tolak K., Sybilski A.J., 2007: “Zespół Aspergera – autyzm łagodny czy odrębna jednostka chorobowa?” Pediatria Polska, 82(3):233-238
  5. Volkmar F.R., State M., Klin A.., 2009: “Autism and autism spectrum disorders: diagnostic issues for the coming decade”. J. Child Psychol. Psychiatry,50:108-1015
  6. Won H., Mah W., Kim E., 2013: “Autism spectrum disorder causes, mechanisms, and treatments: focus on neuronal synapses”. Front Mol Neurosc, 6(19)
  7. Yoshiyuki T. i in., 2017: “A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD)”, PLOS ONE, 12(12)

Umów się na konsultację

kontakt@fiklon.pl

 

Odpowiadamy szybko

 

 

Zadzwoń:

 

+48 502 201 208

 

8.00 – 20.00

 

(od poniedziałku do piątku)

 

Wielicka 20, Kraków

 

 

chłopiec wyciagający dłoń