Widget przeznaczony do wyświetlania podstawowych informacji o artykule. Aby edytować te informacje przejdź do podstawowej edycji.

AAC – jakie są metody komunikacji wspomagającej i alternatywnej?

Pojęcie AAC, czyli z angielskiego “Augmentative and Alternative Communication”, obejmuje swoim znaczeniem wszelkie działania mające na celu ułatwienie komunikacji z otoczeniem osobom, które nie mówią lub używają mowy w ograniczonym zakresie. Metody komunikacji wspomagającej i alternatywnej mogą obejmować wykorzystanie gestów, znaków graficznych (piktogramów, obrazków, symboli), a także znaków przestrzenno-dotykowych (np. klocków). Jakie są i na czym polegają różne metody komunikacji wspomagającej i alternatywnej?

AKTUALIZACJA: 9 grudnia, 2024
AAC – jakie są metody komunikacji wspomagającej i alternatywnej?
Magdalena Medyńska
WERYFIKACJA MERYTORYCZNA

Magdalena Medyńska

Spis treści

Wszystkie elementy spisu treści zostaną pobrane i wyświetlone automatycznie na podstawie uzupełnionych danych w widgetach "Rozdział"

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Czym różni się komunikacja alternatywna od wspomagającej?

Wartość odnośnika: Czym-r-ni-si-komunikacja-alternatywna-od-wspomagaj-cej--

Czym różni się komunikacja alternatywna od wspomagającej?

Wprowadzenie komunikacji alternatywnej jest kluczowe dla zapewnienia niezależności osób niemówiących, uwolnienia ich z izolacji, samotności i bezradności. W takim przypadku AAC spełnia rolę nie tylko podstawowej komunikacji, ale także jest warunkiem nawiązywania osobistych relacji, wyrażania uczuć i intencji czy nawet realizowania twórczości literackiej (Maj, 2022). 

 

Stosowanie komunikacji wspomagającej natomiast ma duże znaczenie głównie w przypadku dzieci, wspierając ich motywację do porozumiewania się z otoczeniem, kształtując system językowy, a także wspomagając rozwój społeczny, emocjonalny i poznawczy.

 

Wprowadzenie AAC w tym przypadku ma na celu nie stworzenie tymczasowego systemu porozumiewania się z dzieckiem – przyjmuje charakter wspomagający. Komunikacja wspomagająca nie tylko ułatwia dziecku porozumiewanie się, polepszając jego funkcjonowanie emocjonalne i społeczne, ale także może przyspieszać rozwój poznawczy oraz rozwój mowy (Schlosser i Wendt, 2008).

 

Więcej o podstawowych zagadnieniach komunikacji alternatywnej i wspierającej przeczytasz w osobnym artykule. 

 

Dzień AAC

Zapraszamy rodziców i specjalistów zainteresowanych tematyką komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC).

 

W trakcie dnia otwartego, zaplanowaliśmy wykład, spotkania ze specjalistami, warsztaty i prezentacje urządzeń. 

 

Dołącz do nas 8 lutego 2024.

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Jakie są metody komunikacji alternatywnej?

Wartość odnośnika: Jakie-s-metody-komunikacji-alternatywnej--1

Jakie są metody komunikacji alternatywnej?

Metody komunikacji wspomagającej i alternatywnej mogą wykorzystywać różne techniki:

  • znaki manualne, np. gesty;
  • znaki graficzne, np. piktogramy, obrazki, symbole,
  • znaki przestrzenno-dotykowe, np. wibracje, dotyk określonych punktów na dłoni, klocki,
  • metody wykorzystujące komputery, aplikacje i syntezatory mowy (Jankosz, 2017).

Na znakach manualnych oparty jest chociażby znany nam język migowy, który posiada własną gramatykę. Wyróżniamy także języki migane, dzięki którym możliwe jest podążanie słowo w słowo za mową, oraz alfabet palcowy (daktylografię). Te techniki komunikacji przeznaczone są głównie dla osób niesłyszących. 

 

Na ich podstawie powstały jednak inne systemy, takie jak system Makaton wykorzystujący gesty i symbole, czy system Coghamo. Są one przeznaczone dla osób słyszących, niemówiących, np. dla dzieci z zespołem Downa czy porażeniem mózgowym.

 

Metody te używane są zazwyczaj wspomagająco, jako iż ilość słów i znaków mocno ogranicza możliwości przekazu. Stosowanie metod wykorzystujących znaki manualne może być ograniczone w przypadku osób cechujących się niedostatecznym rozwojem motorycznym czy poznawczym.

 

Metody wykorzystujące znaki graficzne mogą korzystać zarówno z prostych piktogramów bezpośrednio ukazujących jakiś przedmiot czy zjawisko, jak i z ideogramów obrazujących bardziej złożone pojęcia, takie jak smutek czy cyfra.

 

Znakiem graficznym są także znaki symboliczne, bardziej abstrakcyjne, np. symbole matematyczne. Do metod graficznych zaliczamy np. system Pictogram Ideogram Communication (PIC), Picture Communication Symbols (PCS) czy system Blissa.

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Przykłady metod z wykorzystaniem gestów, symboli i urządzeń

Wartość odnośnika: Przyk-ady-metod-z-wykorzystaniem-gest-w-symboli-i-urz-dze--2

Przykłady metod z wykorzystaniem gestów, symboli i urządzeń

Symbole przekazywane przy użyciu technik AAC mogą być wspomagane lub niewspomagane. Symbole wspomagane to takie, których wykonanie wymaga zewnętrznych elementów, natomiast niewspomagane można przekazać jedynie za pośrednictwem własnego ciała. Pomocą komunikacyjną wspomagającą przekazywanie znaków mogą być urządzenia elektroniczne, a także tradycyjne tablice czy książki do komunikacji (Maj, 2022). Poniżej przedstawiamy kilka najbardziej popularnych sformalizowanych metod AAC korzystających z różnych pomocy komunikacyjnych. Najpopularniejsze w przypadku dzieci są metody komunikacji AAC wykorzystujące znaki graficzne.

 

System PIC 

System PIC (ang. Pictogram Ideogram Communication) to prosty system składający się z ok. 1300 kontrastowych rysunków przedstawiających białe sylwetki na czarnym tle. Przeznaczony jest głównie dla dzieci będących na poziomie myślenia konkretno-obrazowego, które nie operują jeszcze dobrze na pojęciach abstrakcyjnych. Duży kontrast, prostota i czytelność obrazków sprawiają, że system ten może być wykorzystywany także u osób z zaburzeniami percepcji wzrokowej.

 

System PCS (ang. Pictogram Communication Symbols) jest podobny do systemu PIC, jednak zawiera więcej symboli w wersjach na różnym poziomie abstrakcji. Znajdziemy tu ponad 3500 znaków w postaci obrazków kolorowych i czarno-białych.

 

System Blissa 

System Blissa to pismo logograficzne obejmujące bazę ok. 3000 symboli odpowiadających dwukrotnie większej liczbie słów. Znaki przedstawiają określone definicje, zarówno na poziomie konkretnym, jak i abstrakcyjnym, co czyni system bardzo złożonym i umożliwiającym wyrażanie zaawansowanych treści, w tym uczuć. Symbole można łączyć, uzyskując nowe znaczenia. Wykorzystywana tablica komunikacyjna jest dobierana indywidualnie, w zależności od potrzeb i poziomu rozwoju pacjenta. System jest dość trudny, dlatego poleca się go osobom z dobrą percepcją wzrokową i na wysokim poziomie rozwoju poznawczego (Jankosz, 2017).

 

Makaton

System ten został stworzony przez logopedę kliniczną i psychiatrę Margaret Walker w Wielkiej Brytanii w 1972 roku. Zawiera dwie części:

  • słownictwo podstawowe – 450 pojęć zgrupowanych w 8 następujących po sobie poziomów o coraz większej złożoności (potrzeby, dom, zadania edukacyjne, kompetencje społeczne),
  • słownictwo dodatkowe – około 7000 pojęć pogrupowanych tematycznie (np. religia, transport, zwierzęta).

Pojęcia występują w postaci prostych i czytelnych gestów odpowiadających rzeczywistym przedmiotom i czynnościom życia codziennego, które to gesty zostały zaczerpnięte z języka migowego. W późniejszym czasie uzupełniono je dodatkowo symbolami graficznymi i mową, tworząc system komunikacji totalnej. Zaleca się naukę i używanie techniki w sposób holistyczny – używając jednocześnie gestu, obrazka i mowy.

 

System zawiera opis sześciu kroków nauki jego stosowania, w tym: rozpoczynanie aktu komunikacji, naukę stosowania pojęć w odniesieniu do rzeczywistych obiektów i wydarzeń, naukę nowych konceptów i używania zdań.

 

System Makaton powinien być dostosowany do kontekstów kulturowych kraju, w którym ma być używany, a także do indywidualnego pacjenta tak, by trudność pojęć odpowiadała jego poziomowi rozwoju, a także by jak najlepiej spełnić potrzeby komunikacyjne danej osoby (Jankosz, 2017; Kaczmarek, 2004).

 

PECS

Metoda PECS (ang. Picture Exchange Communication System) to prosta metoda wizualna, która zakłada wymianę informacji przez fizyczne przekazywanie między komunikującymi się osobami rysunków. Metoda została stworzona przez Andy’ego Bondy’ego i Lori Frost w 1985 roku. 

 

Technika ta poza złożoną funkcją komunikacyjną spełnia także ważną rolę w budowaniu kompetencji społecznych. Kroki konieczne do zrealizowania komunikacji uczą pacjenta właściwych sposobów nawiązywania kontaktu i wytrwałości w porozumiewaniu się. Należy bowiem sięgnąć po zbiór rysunków, wybrać właściwy, a następnie przekazać go osobie, której pacjent chce coś zakomunikować. Jeśli komunikat jest dłuższy, należy umieścić rysunki na tzw. pasku zdaniowym, który przekazywany jest rozmówcy. Często konieczne jest pokonanie pewnego fizycznego dystansu oraz zwrócenie uwagi danej osoby, która może być odwrócona plecami lub zajęta czymś innym. 

 

Metoda PECS zakłada także naukę układania właściwej struktury zdań, w tym formułowania próśb, odpowiedzi czy komentarzy, wspiera więc dziecko w zrozumieniu zasad dotyczących komunikowania się. Metoda sprawdza się znakomicie u tych dzieci, które nie potrafią przekazywać swojej intencji słowami, przez gesty ani przez mimikę, wspomagając je nie tylko w komunikacji z otoczeniem, ale także w rozwoju systemu językowego, mowy i kompetencji społecznych (Maj, 2022).

 

Boardmaker

Boardmaker to oprogramowanie, które służy do ułatwienia komunikacji poprzez tworzenie prostych tablic komunikacyjnych zawierających symbole z bazy PCS. Istnieje możliwość rozszerzenia programu o tworzenie tablic interaktywnych z dźwiękiem.

 

MÓWik

MÓWik to aplikacja, którą można zainstalować na tablecie czy telefonie. Program używa prawie 6 tysięcy różnych prostych symboli w postaci podpisanych obrazków, posiada również syntezator mowy. Słownictwo jest specyficzne dla języka polskiego. Poza ułatwieniem komunikacji i wspieraniem rozwoju mowy program może też być pomocny w nauce czytania i pisania. Jest przeznaczony nie tylko dla dzieci, ale także dla osób dorosłych. Głównym założeniem programu jest jego dostępność – istnieje możliwość jego używania na każdym urządzeniu z systemem Android.

 

Wbudowany system językowy podzielony jest na trzy rodzaje, ze względu na możliwości językowe i potrzeby pacjentów:

  • dla młodszych dzieci – zawiera tablice służące głównie do komunikowania swoich potrzeb i chęci, ze słownictwem dotyczącym środowiska domowego i przedszkolnego, zawierającym tematy rodziny, jedzenia, zabawy czy potrzeb;
  • dla starszych dzieci – zawiera dodatkowo bardziej rozbudowane tablice umożliwiające mówienie o przyszłości i przeszłości, komentowanie i opis rzeczywistości, opowiadanie, dzielenie się wiedzą, wyrażanie swojego zdania, zadawanie pytań, a także porozumiewanie się w różnych kontekstach społecznych;
  • dla dorosłych – zawiera również tablice dotyczące życia codziennego i zawodowego oraz słownictwo przydatne w różnych kontekstach, w których funkcjonują osoby dorosłe (np. wizyta u lekarza, praca).

MÓWik umożliwia dostosowanie poziomu do etapu rozwojowego, potrzeb i możliwości danej osoby. Posiada wbudowane tablice, w których pojęcia pogrupowane są w kategorie (np. emocje, jedzenie i picie, osoby, miejsca), jednak można tworzyć również własne. Istnieje również możliwość dodawania własnych grafik, zdjęć czy symboli z innych systemów komunikacyjnych oraz wpisywania komunikatów za pomocą klawiatury. MÓWik automatycznie dostosowuje formy wyrazów i głos syntezatora do płci użytkownika (Markuc, 2014).

 

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Urządzenia w AAC

Wartość odnośnika: Urz-dzenia-w-AAC-3

Urządzenia w AAC

Urządzenia stosowane w AAC noszą nazwę technologii wspomagającej (AT, ang. Assistive Technology). Obecnie dostępne są coraz bardziej zaawansowane systemy komputerowe wspierające komunikację. Zazwyczaj posiadają one dynamiczne plansze komunikacyjne zawierające zbiory pojęć i umożliwiają zbudowanie komunikatu na kilku poziomach.

 

Dostęp poprzez ekran dotykowy czy wskaźnik nagłowny umożliwia obsługiwanie urządzenia nawet osobom z niepełnosprawnością ruchową, a dołączony syntezator mowy pozwala na głosowe przekazanie stworzonego przez pacjenta komunikatu. Każde urządzenie jest indywidualnie dostosowane do użytkownika. Przykłady tego typu technologii to wspomniany już MÓWik, a także Tech/Talk, Tech/Speak, GoTalk czy ProxTalker.

 

Poza komunikatorami z wbudowanym syntezatorem mowy stosuje się także inne urządzenia ułatwiające komunikację, takie jak:

  • urządzenia do sterowania wzrokiem,
  • specjalistyczne klawiatury (np. do pisania jedną ręką, za pomocą głowy lub ust),
  • różnego rodzaju przyciski i przełączniki (do sterowania za pomocą dłoni, nóg, a nawet mrugnięć oczu).

Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Jak wybrać metodę AAC?

Wartość odnośnika: Jak-wybra-metod-AAC--4

Jak wybrać metodę AAC?

Rodzaj metody AAC dobiera się indywidualnie do możliwości pacjenta. U dzieci najczęściej wykorzystuje się metody obrazkowe. Techniki wykorzystujące gesty przeznaczone są głównie dla osób głuchych, natomiast metody dotykowo-przestrzenne – dla osób głuchoniewidomych. Metody z zastosowaniem gestów są używane u osób, które posiadają sprawność fizyczną na odpowiednim poziomie. Ważny jest również poziom rozwoju poznawczego, społecznego i przetwarzania wzrokowego. 

 

Dopiero po kompleksowej diagnozie obejmującej nie tylko poziom rozwoju mowy dziecka, ale także jego funkcjonowanie w innych obszarach, specjalista jest w stanie zaproponować odpowiednią dla dziecka metodę wspomagania komunikacji.

 

Ważne jest również to, jak dziecko porozumiewało się z otoczeniem do tej pory, jakie są jego potrzeby komunikacyjne, możliwości oraz preferencje. Wybór odpowiedniej metody AAC zawsze powinien być dokonany po konsultacji z odpowiednim specjalistą, którym najczęściej jest logopeda. 

 

Wdrażanie komunikacji wspomagającej powinno być przeprowadzane stopniowo, przy czym musi obejmować nie tylko dziecko, ale także jego najbliższe otoczenie – rodziców, opiekunów, nauczycieli oraz osoby zaangażowane w jego terapię. Takie kompleksowe działanie na wczesnym etapie po zaobserwowaniu problemów z komunikacją nie tylko znacznie ułatwi porozumiewanie się dziecka z otoczeniem, ale także wpłynie pozytywnie na jego emocje, rozwój kompetencji społecznych, a być może nawet przyspieszy rozwój mowy.

 

Wskazówki dotyczące wprowadzania AAC krok po kroku przedstawiamy w osobnym artykule.


Ta sekcja widoczna jest tylko podczas edycji!

Bibliografia - metody AAC

Wartość odnośnika: Bibliografia---metody-AAC-5

Bibliografia - metody AAC

  1. Clay D., 2019: “Language, literacy and learning: strategies and tools for supporting early AAC users”. Communication Matters Journal, 33(2)
  2. Dawidek E., 2019: „Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC w terapii niemówiących dzieci z autyzmem – zastosowanie programu Mówik”. Biuletyn Logopedyczny”, 33, 169-193
  3. Gryszka-Mędrek Z., 2012: “Wprowadzenie alternatywnych i wspomagających metod komunikacji u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym”. Logopedia SIlesiana 1, 140-158
  4. Schlosser R., Wendt O., 2008: “Effects of Augmentative and Alternative Communication Intervention on Speech Production in Children With Autism: A Systematic Review”. American Journal of Speech-Language Pathology, 17, 212-230

Umów się na konsultację

kontakt@fiklon.pl

 

Odpowiadamy szybko

 

 

Zadzwoń:

 

+48 502 201 208

 

8.00 – 20.00

 

(od poniedziałku do piątku)

 

Wielicka 20, Kraków

 

 

chłopiec wyciagający dłoń